Samas 9

समास ९ - दशक १०

समास नववा : पुरुषप्रकृति॥ श्रीराम ॥

आकाशीं वायो जाला निर्माण । तैसी ब्रह्मीं मूळमाया जाण ।

त्या वायोमधें त्रिगुण । आणी पंचभूतें ॥ १ ॥

वटबीजीं असे वाड । फोडून पाहातां न दिसे झाड ।

नाना वृक्षांचे जुंबाड । बीजापासून होती ॥ २ ॥

तैसी बीजरूप मुळमाया । विस्तार जाला तेथुनियां ।

तिचें स्वरूप शोधुनियां । बरें पाहावें ॥ ३ ॥

तेथें दोनी भेद दिसती । विवेकें पाहावी प्रचिती ।

निश्चळीं जे चंचळ स्थिती । तोचि वायो ॥ ४ ॥

तयामधें जाणीवकळा । जगज्जोतीचा जिव्हाळा ।

वायो जाणीव मिळोन मेळा । मूळमाया बोलिजे ॥ ५ ॥

सरिता म्हणतां बायको भासे । तेथें पाहातां पाणीच असे ।

विवेकी हो समजा तैसें । मूळमायेसी ॥ ६ ॥

वायो जाणीव जगज्जोती । तयास मूळमाया म्हणती ।

पुरुष आणी प्रकृती । याचेंच नांव ॥ ७ ॥

वायोस म्हणती प्रकृती । आणी पुरुष म्हणती जगज्जोती ।

पुरुषप्रकृती शिवशक्ती । याचेंच नांव ॥ ८ ॥

वायोमधें जाणीव विशेष । तेंचि प्रकृतुमधें पुरुष ।

ये गोष्टीचा विश्वास । धरिला पाहिजे॥ ९॥

वायो शक्ति जाणीव ईश्वर । अर्धनारी नटेश्वर ।

लोक म्हणती निरंतर । येणें प्रकारें ॥ १० ॥

वायोमधें जाणीव गुण । तेंचि ईश्वराचें लक्षण ।

तयापासून त्रिगुण । पुढें जाले ॥ ११

॥

तया गुणामधें सत्वगुण । निखळ जाणीवलक्षण ।

त्याचा देहधारी आपण । विष्णु जाला ॥ १२ ॥

त्याच्या अंशे जग चाले । ऐसे भगवद्गीता बोले।

गुंतले तेंचि उगवले । विचार पाहातां ॥ १३ ॥

येक जाणीव वांटली । प्राणीमात्रास विभागली ।

जाणजाणों वांचविली । सर्वत्र काया ॥ १४ ॥

तयेंचे नांव जगज्जोती । प्राणीमात्र तिचेन जिती ।

याची रोकडी प्रचिती । प्रत्यक्ष पाहावी ॥ १५ ॥

पक्षी श्वापद किडा मुंगी । कोणीयेक प्राणी जगीं ।

जाणीव खेळे त्याच्या आंगीं । निरंतर ॥१६ ॥

जाणोनी काया पळविती । तेणें गुणें वांचती ।

दडती आणि लपती । जाणजाणों ॥ १७ ॥

आवघ्या जगस वांचविती । म्हणोन नामें जगज्जोती ।

ते गेलियां प्राणी मरती । जेथील तेथें॥ १८॥

मुळींचे जाणीवेचा विकार । पुढें जाला विस्तार ।

जैसे उदकाचे तुषार । अनंत रेणु ॥ १९ ॥

तैसे देव देवता भूतें । मिथ्या म्हणोनये त्यांतें ।

आपलाल्या सामर्थ्यें ते । सृष्टीमधें फिरती ॥ २० ॥

सदा विचरती वायोस्वरूपें । स्वैछा पालटिती रूपें ।

अज्ञान प्राणी भ्रमें संकल्पें त्यास । बाधिती ॥ २१ ॥

ज्ञात्यास संकल्पेचि असेना । म्हणोन त्यांचेन बाधवेना ।

याकारणें आत्मज्ञाना । अभ्यासावें ॥ २२ ॥

अभ्यासिलिया आत्मज्ञान। सर्वकर्मास होये खंडण ।

हे रोकडी प्रचित प्रमाण । संदेह नाहीं ॥ २३ ॥

ज्ञानेविण कर्म विघडे । हें तों कदापि न घडे ।

सद्गुेरुवीण ज्ञान जोडे । हेंहि अघटीत ॥ २४ ॥

म्हणोन सद्गुरु करावा । सत्संग शोधून धरावा ।

तत्वविचार विवरावा । अंतर्यामीं ॥ २५॥

तत्वें तत्व निरसोन जातां । आपला आपणचि तत्वता ।

अनन्यभावें सार्थकता । सहजचि जाली ॥ २६ ॥

विचार न करितां जें जें केलें । तें तें वाउगें वेर्थ गेलें ।

म्हणोनि विचारीं प्रवर्तलें । पाहिजे आधीं ॥ २७ ॥

विचार पाहेल तो पुरुषु । विचार न पाहे तो पशु ।

ऐसी वचनें सर्वेशु । ठाईं ठाईं बोलिला ॥ २८

॥

सिद्धांत साधायाकारणें । पूर्वपक्ष लागे उडवणें ।

परंतु साधकां निरूपणें । साक्षात्कार ॥ २९

॥

श्रवण मनन निजध्यास । प्रचितीनें बाणतां विश्वास ।

रोकड साक्षात्कार सायास । करणेंचि नलगे ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिश्यसंवादे

पुरुषप्रकृतीनाम समास नववा ॥