Samas 5

समास 5 - दशक ११

समास पाचवा : राजकारण निरूपण॥ श्रीराम ॥

कर्म केलेंचि करावें । ध्यान धरिलेंचि धरावें ।

विवरलेंचि विवरावें । पुन्हा निरूपण ॥ १ ॥

तैसें आम्हांस घडलें । बोलिलेंचि बोलणें पडिलें ।

कां जें बिघडलेंचि घडलें । पाहिजे समाधान ॥ २ ॥

अनन्य राहे समुदाव । इतर जनास उपजे भाव ।

ऐसा आहे अभिप्राव । उपायाचा ॥ ३ ॥

मुख्य हरिकथा निरूपण । दुसरें तें राजकरण ।

तिसरें तें सावधपण । सर्वविषईं ॥ ४ ॥

चौथा अत्यंत साक्षप । फेडावे नाना आक्षप ।

अन्याये थोर अथवा अल्प । क्ष्मा करीत जावे ॥ ५ ॥

जाणावें पराचें अंतर । उदासीनता निरंतर ।

नीतिन्यायासि अंतर । पडोंच नेदावें ॥ ६

॥

संकेतें लोक वेधावा । येकूनयेक बोधावा ।

प्रपंचहि सावरावा । येथानशक्त्याो ॥ ७ ॥

प्रपंचसमयो वोळखावा । धीर बहुत असावा ।

संमंध पडों नेदावा । अति परी तयाचा ॥ ८ ॥

उपाधीसी विस्तारावें । उपाधींत न संपडावें ।

नीचत्व पहिलेंच घ्यावें । आणि मूर्खपण ॥ ९ ॥

दोष देखोन झांकावे। अवगुण अखंड न बोलावे ।

दुर्जन सांपडोन सोडावे । परोपकार करूनी ॥ १० ॥

तर्ह्हे भरोंच नये । सुचावे नाना उपाये ।

नव्हे तेंचि करावें कायें । दीर्घ प्रेत्नें ॥ ११ ॥

फड नासोंचि नेदावा । पडिला प्रसंग सांवरावा ।

अतिवाद न करावा । कोणीयेकासी ॥ १२ ॥

दुसर्या चें अभिष्ट जाणावें । बहुतांचें बहुत सोसावें ।

न सोसे तरी जावें । दिगांतराप्रती ॥ १३ ॥

दुखः दुसयाचें जाणावें । ऐकोन तरी वांटून घ्यावें ।

बरें वाईट सोसावें । समुदायाचें ॥ १४ ॥

अपार असावें पाठांतर । सन्निधचि असावा विचार ।

सदा सर्वदा तत्पर । परोपकारासी ॥ १५ ॥

शांती करून करवावी । तर्ह्हे सांडून सांडवावी ।

क्रिया करून करवावी । बहुतांकरवीं ॥ १६ ॥

करणें असेल अपाये । तरी बोलोन दाखऊं नये ।

परस्परेंचि प्रत्यये । प्रचितीस आणावा ॥ १७ ॥

जो बहुतांचे सोसीन । त्यास बहुतेक लोक मिळेना ।

बहुत सोसितां उरेना । महत्व आपुलें ॥ १८ ॥

राजकारण बहुत करावें । परंतु कळोंच नेदावें ।

परपीडेवरी नसावें । अंतःकरण ॥ १९ ॥

लोक पारखून सांडावे । राजकारणें अभिमान झाडावे ।

पुन्हा मेळऊन घ्यावें । दुरील दोरे ॥ २० ॥

हिरवटासी दुरी धरावें । कचरटासी न बोलावें ।

समंध पडता सोडून जावें । येकीकडे ॥ २१ ॥

ऐसें असो राजकारण । सांगतां तें असाधारण ।

सुचित अस्तां अंतःकरण । राजकारण जाणे ॥ २२ ॥

वृक्षीं रूढासी उचलावें । युद्धकर्त्यास ढकलून द्यावें ।

कारबाराचें सांगावें । आंग कैसें ॥ २३ ॥

पाहातां तरी सांपडेना । कीर्ति करूं तरी राहेना ।

आलें वैभव अभिळासीना । कांहीं केल्यां ॥ २४ ॥

येकांची पाठी राखणें । येकांस देखो न सकणें ।

ऐसीं नव्हेत कीं लक्षणें । चातुर्याचीं ॥ २५

॥

न्याय बोलतांहि मानेना । हित तेंचि न ये मना ।

येथें कांहींच चालेना । त्यागेंवीण ॥ २६ ॥

न्यूनपूर्ण क्ष्मा केलें । पाहिजे श्रोतीं ॥ २७ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

राजकारणनिरूपणनाम समास पांचवा

॥