Samas 6

समास 6 - दशक ११

समास सहावा : महंत लक्षण॥ श्रीराम ॥

शुद्ध नेटकें ल्याहावें । लेहोन शुद्ध शोधावें ।

शोधून शुद्ध वाचावें । चुकों नये ॥ १ ॥

विश्कळित मात्रुका नेमस्त कराव्या । धाट्या जाणोन सदृढ धराव्या ।

रंग राखोन भराव्या । नाना कथा ॥ २ ॥

जाणायाचें सांगतां न ये । सांगायाचें नेमस्त न ये ।

समजल्याविण कांहींच न ये । कोणीयेक ॥ ३ ॥

हरिकथा निरूपण । नेमस्तपणें राजकारण ।

वर्तायाचें लक्षण । तेंहि असावें ॥ ४ ॥

पुसों जाणे सांगों जाणे । अर्थांतर करूं जाणे ।

सकळिकांचें राखों जाणे । समाधान ॥ ५ ॥

दीर्घ सूचना आधीं कळे । सावधपणें तर्क प्रबळे ।

जाणजाणोनि निवळे । येथायोग्य ॥ ६ ॥

ऐसा जाणे जो समस्त । तोचि महंत बुद्धिमंत ।

यावेगळें अंतवंत । सकळ कांहीं ॥ ७ ॥

ताळवेळ तानमानें । प्रबंद कविता जाड वचनें ।

मज्यालसी नाना चिन्हें । सुचती तया ॥ ८ ॥

जो येकांतास तत्पर । आधीं करी पाठांतर ।

अथवा शोधी अर्थांतर । ग्रंथगर्भींचें ॥ ९ ॥

आधींच सिकोन जो सिकवी । तोचि पावे श्रेष्ठ पदवी ।

गुंतल्या लोकांस उगवी । विवेकबळें ॥ १० ॥

अक्षर सुंदर वाचणें सुंदर । बोलणें सुंदर चालणें सुंदर ।

भक्ति ज्ञान वैराग्य सुंदर । करून दावी ॥ ११ ॥

जयास येत्नचि आवडे । नाना प्रसंगीं पवाडे ।

धीटपणें प्रगटे दडे । ऐसा नव्हे ॥ १२ ॥

सांकडीमधें वर्तों जाणे । उपाधीमधें मिळों जाणे ।

अलिप्तपणें राखों जाणे । आपणासी ॥ १३ ॥

आहे तरी सर्वां ठाईं । पाहों जातां कोठेंचि नाहीं ।

जैसा अंतरात्मा ठाईंचा ठाईं । गुप्त जाला ॥ १४ ॥

त्यावेगळें कांहींच नसे । पाहों जातां तो न दिसे ।

न दिसोन वर्तवीतसे । प्राणीमात्रांसी ॥ १५

॥

तैसाच हाहि नानापरी । बहुत जनास शाहाणे करी ।

नाना विद्या त्या विवरी । स्थूळ सूक्ष्मा ॥ १६

॥

आपणाकरितां शाहाणे होती । ते सहजचि सोये धरिती ।

जाणतेपणाची महंती । ऐसी असे ॥ १७ ॥

राखों जाणें नीतिन्याय । न करी न करवी अन्याये ।

कठीण प्रसंगीं उपाये । करूं जाणे ॥ १८ ॥

ऐसा पुरुष धारणेचा । तोचि आधार बहुतांचा ।

दास म्हणे रघुनाथाचा । गुण घ्यावा ॥ १९ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

महंतलक्षणनिरूपणनाम समास सहावा ॥