Samas 8

समास 8 - दशक ११

समास आठवा : अंतरात्माविवरण॥ श्रीराम ॥

आतां वंदूं सकळकर्ता । समस्त देवांचा जो भर्ता ।

त्याचे भजनीं प्रवर्ता । कोणीतरी ॥ १ ॥

तेणेंविण कार्य न चले । पडिलें पर्ण तेंहि न हाले ।

अवघें त्रैलोक्येचि चाले । जयाचेनी ॥ २ ॥

तो अंतरात्मा सकळांचा । देवदानवमानवांचा ।

चत्वारखाणीचत्वारवाणीचा । प्रवर्तकु ॥ ३ ॥

तो येकलाचि सकळां घटीं । करी भिन्नभिन्ना राहाटी ।

सकळ सृष्टीची गोष्टी । किती म्हणोन सांगावी ॥ ४ ॥

ऐसा जो गुप्तेश्वर । त्यास म्हणावें ईश्वर ।

सकळ ऐश्वर्य थोर थोर । जयाचेनि भोगिती ॥ ५ ॥

ऐसा जेणें वोळखिला । तो विश्वंभरचि जाला ।

समाधी सहजस्थितीला । कोण पुसे ॥ ६ ॥

अवघें त्रैलोक्य विवरावें । तेव्हां वर्म पडेल ठावें ।

आवचटें घबाड सिणावें । नलगेचि कांहीं ॥ ७ ॥

पाहातां ऐसा कोण आहे । जो अंतरात्मा विवरोन पाहे ।

अल्प स्वल्प कळोन राहे । समाधानें ॥ ८ ॥

आरे हें पाहिलेंच पाहावें । विवरलेंचि मागुतें विवरावें ।

वाचिलेंचि वाचावें । पुन्हापुन्हा ॥ ९ ॥

अंतरात्मा केवढा कैसा । पाहाणाराची कोण दशा ।

देखिल्या ऐकिल्या ऐसा । विवेक सांगे ॥ १० ॥

उदंड ऐकिलें देखिलें । अंतरात्म्यास नवचे पुरविलें ।

प्राणी देहधारी बाउलें । काय जाणे ॥ ११ ॥

पूर्णास अपूर्ण पुरेना । कां जें अखंड विवरेना ।

विवरतां विवरतां उरेना । देवावेगळा ॥ १२ ॥

विभक्तपणें नसावें । तरीच भक्त म्हणवावें ।

नाहींतरी वेर्थचि सिणावें । खटाटोपें ॥ १३ ॥

उगाच घर पाहोन गेला । घरधनी नाहीं वोळखिला ।

राज्यामधूनचि आला । परी राजा नेणे ॥ १४ ॥

देहसंगें विषये भोगिले । देहसंगें प्राणी मिरवलें ।

देहधर्त्यास चुकलें । नवल मोठें ॥ १५ ॥

ऐसे लोक अविवेकी । आणि म्हणती आम्ही विवेकी ।

बरें ज्याची जैसी टाकी । तैसें करावें ॥ १६ ॥

मूर्ख अंतर राखों नेणे । म्हणौन असावें शाहाणे ।

ते शाहाणेहि दैन्यवाणे । होऊन गेले ॥ १७ ॥

अंतरीं ठेवणें चुकलें । दारोदारीं धुंडूं लागलें ।

तैसें अज्ञानास जालें । देव न कळे ॥ १८ ॥

या देवाचें ध्यान करी । ऐसा कोण सृष्टीवरी ।

वृत्ती येकदेंसी तर्तरी । पवाडेल कोठें ॥ १९ ॥

ब्रह्मांडीं दाटले प्राणी । बहुरूपें बहुवाणी ।

भूगर्भीं आणि पाषाणीं । कितीयेक ॥ २० ॥

इतुके ठाईं पुरवला । अनेकीं येकचि वर्तला ।

गुप्त आणि प्रगटला । कितीयेक ॥ २१ ॥

चंचळें न होईजे निश्चळ । प्रचित जाणावी केवळ ।

चंचळ तें नव्हे निश्चळ । परब्रह्म तें ॥ २२ ॥

तत्वें तत्व जेव्हां उडे । तेव्हां देहबुद्धि झडे ।

निर्मळ निश्चळ चहुंकडे । निरंजन ॥ २३ ॥

आपण कोण कोठें कैंचा । ऐसा मार्ग विवेकचा ।

प्राणी जो स्वयें काचा । त्यास हें कळेना ॥ २४ ॥

भल्यानें विवेक धरावा । दुस्तर संसार तरावा ।

अवघा वंशचि उधरावा । हरिभक्ती करूनी ॥ २५ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

अंतरात्माविवरणनिरूपणनाम समास आठवा ॥