Samas 9

समास ९ - दशक ११

समास नववा : उपदेश निरूपण॥ श्रीराम ॥

आधीं कर्माचा प्रसंग । कर्म केलें पाहिजे सांग ।

कदाचित पडिले व्यंग । तरी प्रत्यवाय घडे ॥ १ ॥

म्हणौन कर्म आरंभिले । कांहींयेक सांग घडलें ।

जेथजेथें अंतर पडिलें । तेथें हरिस्मरण करावें ॥ २ ॥

तरी तो हरी आहे कैसा । विचार पाहावा ऐसा ।

संधेपूर्वीं जगदीशा । चोविसां नामीं स्मरवें ॥ ३ ॥

चोवीसनामी सहस्त्रनामी । अनंतनामी तो अनामी ।

तो कैसा आहे अंतर्यामीं । विवेकें वोळखावा ॥ ४ ॥

ब्राह्मण स्नानसंध्या करून आला । मग तो देवार्चनास बैसला ।

येथासांग तो पूजिला । प्रतिमादेवो ॥ ५ ॥

नाना देवांच्या नाना प्रतिमा । लोक पूजिती धरून प्रेमा ।

ज्याच्या प्रतिमा तो परमात्मा । कैसा आहे ॥ ६ ॥

ऐसें वोळखिलें पाहिजे । वोळखोन भजन कीजे ।

जैसा साहेब नमस्कारिजे । वोळखिल्याउपरी ॥ ७ ॥

तैसा परमात्मा परमेश्वर । बरा वोळखावा पाहोन विचार ।

तरीच पाविजे पार । भ्रमसागरचा ॥ ८ ॥

पूजा घेताती प्रतिमा । आंगा येतो अंतरात्मा ।

अवतारी तरी निजधामा । येऊन गेले ॥ ९ ॥

परी ते निजरूपें असती । तें निजरूप ते जगज्जोती ।

सत्वगुण तयेस म्हणती । जाणती कळा ॥ १० ॥

तये कळेचे पोटीं । देव असती कोट्यान्-कोटी ।

या अनुभवाच्या गोष्टी । प्रत्ययें पाहाव्या ॥ ११ ॥

देहपुरामधें ईश । म्हणोन तया नांव पुरुष ।

जगामधें जगदीश । तैसा वोळखावा ॥ १२ ॥

जाणीवरूपें जगदांतरें । प्रस्तुत वर्तती शरीरें ।

अंतःकरणविष्णु येणें प्रकारें । वोळखावा ॥ १३ ॥

तो विष्णु आहे जगदांतरीं । तोचि आपुले अंतरीं ।

कर्ता भोक्ता चतुरीं । अंतरात्मा वोळखावा ॥ १४ ॥

ऐके देखे हुंगे चाखे । जाणोन विचारें ओळखे ।

कित्येक आपुले पारिखे । जाणताहे ॥ १५ ॥

येकची जगाचा जिव्हाळा । परी देहलोभाचा आडताळा ।

देहसमंधें वेगळा । अभिमान धरी ॥ १६ ॥

उपजे वाढे मरे मारी । जैशा उचलती लहरीवरी लहरी ।

चंचळ सागरीं भरोवरी । त्रैलोक्य होत जातें ॥ १७ ॥

त्रैलोका वर्तवितो येक । म्हणोन त्रिलोक्यनायेक ।

ऐसा प्रत्ययाचा विवेक । पाहाना कैसा ॥ १८ ॥

ऐसा अंतरात्मा बोलिला । परी तोहि तत्वांमधें आला ।

पुढें विचार पाहिजे केला । माहावाक्याचा ॥ १९ ॥

आधीं देखिला देहधारी । मग पाहावें जगदांतरीं ।

तयाचेनियां उपरी । परब्रह्म पावे ॥ २० ॥

परब्रह्माचा विचार । होतां निवडे सारासार ।

चंचळ जाईल हा निर्धार । चुकेना कीं ॥ २१ ॥

उत्पत्ति स्थिति संव्हार जाण । त्याहून वेगळा निरंजन ।

येथें ज्ञानाचें विज्ञान । होत आहे ॥ २२ ॥

अष्टदेह थानमान । जाणोन जालियां निर्शन ।

पुढें उरे निरंजन । विमळ ब्रह्म ॥ २३ ॥

विचारेंचि अनन्य जाला । पाहाणाराविण प्रत्यय आला ।

तेहि वृत्ति निवृत्तीला । बरें पाहा ॥ २४ ॥

येथें राहिला वाच्यांश । पाहोन सांडिला लक्ष्यांश ।

लक्ष्यांशासारिसा वृत्तिलेश । तोहि गेला ॥ २५ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

उपदेश निरूपणनाम समास नववा ॥