Samas 1

समास 1 - दशक १२

समास पहिला : विमळ लक्षण

॥ श्रीराम ॥

आधी प्रपंच करावा नेटका । मग घ्यावें परमार्थविवेका ।

येथें आळस करूं नका । विवेकी हो ॥ १ ॥

प्रपंच सांडून परमार्थ कराल । तेणें तुम्ही कष्टी व्हाल ।

प्रपंच परमार्थ चालवाल । तरी तुम्ही विवेकी ॥ २ ॥

प्रपंच सांडून परमार्थ केला । तरी अन्न मिळेना खायाला ।

मग तया करंट्याला । परमार्थ कैंचा ॥ ३ ॥

परमार्थ सांडून प्रपंच करिसी । तरी तूं येमयातना भोगिसी ।

अंतीं परम कष्टी होसी । येमयातना भोगितां ॥ ४ ॥

साहेबकामास नाहीं गेला । गृहींच सुरवडोन बैसला ।

तरी साहेब कुटील तयाला । पाहाती लोक ॥ ५ ॥

तेव्हां महत्वचि गेलें । दुर्जनाचें हासें जालें ।

दुःख उदंड भोगिलें । आपुल्या जीवें ॥ ६ ॥

तैसेचि होणार अंतीं । म्हणोन भजावें भगवंतीं ।

परमार्थाची प्रचिती । रोकडी घ्यावी ॥ ७ ॥

संसारीं असतां मुक्त । तोचि जाणावा संयुक्त ।

अखंड पाहे युक्तायुक्त । विचारणा हे ॥ ८ ॥

प्रपंची तो सावधान । तो परमार्थ करील जाण ।

प्रपंचीं जो अप्रमाण । तो परमार्थीं खोटा ॥ ९ ॥

म्हणौन सावधपणें । प्रपंच परमार्थ चालवणें ।

ऐसें न करिता भोगणें । नाना दुःखें ॥ १० ॥

पर्णाळि पाहोन उचले । जीवसृष्टि विवेकें चाले ।

आणि पुरुष होऊन भ्रमले । यासी काय म्हणावें ॥ ११ ॥

म्हणौन असावी दीर्घ सूचना । अखंड करावी चाळणा ।

पुढील होणार अनुमाना । आणून सोडावें ॥ १२ ॥

सुखी असतो खबर्दार । दुःखी होतो बेखबर ।

ऐसा हा लोकिक विचार । दिसतचि आहे ॥ १३ ॥

म्हणौन सर्वसावधान । धन्य तयाचें महिमान ।

जनीं राखे समाधान । तोचि येक ॥ १४ ॥

चाळणेचा आळस केला । तरी अवचिता पडेल घाला ।

ते वेळे सावरायाला । अवकाश कैंचा ॥ १५ ॥

म्हणौन दीर्घसूचनेचे लोक । त्यांचा पाहावा विवेक ।

लोकांकरिता लोक । शाहाणे होती ॥ १६ ॥

परी ते शाहाणे वोळखावे । गुणवंताचे गुण घ्यावे ।

अवगुण देखोन सांडावे । जनामधें ॥ १७ ॥

मनुष्य पारखूं राहेना । आणि कोणाचें मन तोडीना ।

मनुष्यमात्र अनुमाना । आणून पाहे ॥ १८ ॥

दिसे सकळांस सारिखा । पाहातां विवेकी नेटका ।

कामी निकामी लोकां । बरें पाहे ॥ १९ ॥

जाणोन पाहिजेत सर्व । हेंचि तयाचें अपूर्व ।

ज्याचे त्यापरी गौरव । राखों जाणे ॥ २० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

विमळलक्षणनाम समास पहिला ॥