Samas 2

समास 2 - दशक १२

समास दुसरा : प्रत्ययनिरूपण॥ श्रीराम ॥

ऐका संसारासी आले हो । स्त्री पुरुष निस्पृह हो ।

सुचितपणें पाहो । अर्थांतर ॥ १ ॥

काये म्हणते वासना । काये कल्पिते कल्पना ।

अंतरींचे तरंग नाना । प्रकारें उठती ॥ २ ॥

बरें खावें बरें जेवावें । बरें ल्यावें बरें नेसावें ।

मनासारिखें असावें । सकळ कांहीं ॥ ३ ॥

ऐसें आहे मनोगत । तरी तें कांहींच न होत ।

बरें करितां अकस्मात । वाईट होतें ॥ ४ ॥

येक सुखी येक दुःखी । प्रत्यक्ष वर्ततें लोकीं ।

कष्टी होऊनियां सेखीं । प्रारब्धावरी घालिती ॥ ५ ॥

अचुक येत्न करवेना । म्हणौन केलें तें सजेना ।

आपला अवगुण जाणवेना । कांहीं केल्यां ॥ ६ ॥

जो आपला आपण नेणे । तो दुसयाचें काये जाणे ।

न्याये सांडितां दैन्यवाणे । होती लोक ॥ ७ ॥

लोकांचे मनोगत कळेना । लोकांसारिखें वर्तवेना ।

मूर्खपणें लोकीं नाना । कळह उठती ॥ ८ ॥

मग ते कळो वाढती । परस्परें कष्टी होती ।

प्रेत्न राहातां अंतीं । श्रमचि होयें ॥ ९ ॥

ऐसी नव्हे वर्तणुक । परिक्षावे नाना लोक ।

समजलें पाहिजे नेमक । ज्याचें त्यापरी ॥ १० ॥

शब्द परीक्षा अंतरपरीक्षा । कांहीं येक कळे दक्षा ।

मनोगत नतद्रक्षा । काय कळे ॥ ११ ॥

दुसयास शब्द ठेवणें । आपला कैपक्ष घेणें ।

पाहों जातां लोकिक लक्षणें । बहुतेक ऐसीं ॥ १२ ॥

लोकीं बरें म्हणायाकारणें । भल्यास लागतें सोसणें ।

न सोसितां भंडवाणें । सहजचि होये ॥ १३ ॥

आपणास जें मानेना । तेथें कदापि राहावेना ।

उरी तोडून जावेना । कोणीयेकें ॥ १४ ॥

बोलतो खरें चालतो खरें । त्यास मानिती लहानथोरें ।

न्याये अन्याये परस्परें । सहजचि कळे ॥ १५ ॥

लोकांस कळेना तंवरी । विवेकें क्ष्मा जो न करी ।

तेणेंकरितां बराबरी । होत जाते ॥ १६ ॥

जंवरी चंदन झिजेना । तंव तो सुगंध कळेना ।

चंदन आणि वृक्ष नाना । सगट होती ॥ १७ ॥

जंव उत्तम गुण न कळे । तों या जनास काये कळे ।

उत्तम गुण देखतां निवळे । जगदांतर ॥ १८ ॥

जगदांतर निवळत गेलें । जगदांतरी सख्य जालें ।

मग जाणावें वोळले । विश्वजन ॥ १९ ॥

जनींजनार्दन वोळला । तरी काये उणें तयाला ।

राजी राखावें सकळांला । कठीण आहे ॥ २० ॥

पेरिलें तें उगवतें । उसिणें द्यावें घ्यावें लागतें ।

वर्म काढितां भंगतें । परांतर ॥ २१ ॥

लोकीकीं बरेपण केलें । तेणें सौख्य वाढलें ।

उत्तरासारिखें आलें । प्रत्योत्तर ॥ २२ ॥

हें

आवघें आपणांपासीं । येथें बोल नाहीं जनासी ।

सिकवावें आपल्या मनासी । क्षणक्षणा ॥ २३ ॥

खळ दुर्जन भेटला । क्षमेचा धीर बुडाला ।

तरी मोनेंचि स्थळत्याग केला । पाहिजे साधकें ॥ २४ ॥

लोक नाना परीक्षा जाणती । अंतरपरीक्षा नेणती ।

तेणें प्राणी करंटे होती । संदेह नाहीं ॥ २५ ॥

आपणास आहे मरण । म्हणौन राखावें बरेंपण ।

कठिण आहे लक्षण । विवेकाचें ॥ २६ ॥

थोर लाहान समान । आपले पारिखे सकळ जन ।

चढतें वाढतें सनेधान । करितां बरें ॥ २७ ॥

बरें करितां बरें होतें । हें तों प्रत्ययास येतें ।

आतां पुढें सांगावें तें । कोणास काये ॥ २८ ॥

हरिकथानिरूपण । बरेपणें राजकारण ।

प्रसंग पाहिल्याविण । सकळ खोटें ॥ २९ ॥

विद्या उदंडचि सिकला । प्रसंगमान चुकतचि गेला ।

तरी मग तये विद्येला । कोण पुसे ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

प्रत्ययनिरूपणनाम समास दुसरा ॥