Samas 4

समास 4 - दशक १२

समास चौथा : विवेकवैराग्यनिरूपण॥ श्रीराम ॥

महद्‌भाग्ये हातासी आलें । परी भोगूं नाहीं जाणितलें ।

तैसें वैराग्य उत्पन्न जालें । परी विवेक नाहीं ॥ १ ॥

आदळतें आफळतें । कष्टी होतें दुःखी होतें ।

ऐकतें देखते येतें । वैराग्य तेणें ॥ २ ॥

नाना प्रपंचाच्या वोढी ॥ नाना संकटें सांकडीं ।

संसार सांडुनी देशधडी । होये तेणें ॥ ३ ॥

तो चिंतेपासून सुटला । पराधेनतेपासुनि पळाला ।

दुःखत्यागें मोकळा जाला । रोगी जैसा ॥ ४ ॥

परी तो होऊं नये मोकाट । नष्ट भ्रष्ट आणि चाट ।

सीमाच नाहीं सैराट । गुरूं जैंसें ॥ ५ ॥

विवेकेंविण वैराग्ये केलें । तरी अविवेकें अनर्थीं घातलें ।

अवघें वेर्थचि गेलें । दोहिंकडे ॥ ६ ॥

ना प्रपंच ना परमार्थ । अवघें जिणेंचि जालें वेर्थ ।

अविवेकें अनर्थ । ऐसा केला ॥ ७ ॥

का।म् वेर्थचि ज्ञान बडबडिला । परी वैराग्ययोग नाहीं घडला ।

जैसा कारागृहीं अडकला । पुरुषार्थ सांगे ॥ ८ ॥

वैराग्येंविण ज्ञान । तो वेर्थचि साभिमान ।

लोभदंभें घोळसून । कासाविस केला ॥ ९ ॥

स्वान बांधलें तरी भुंके । तैसा स्वार्थमुळें थिंकें

पराधीक देखों न सके । साभिमानें ॥ १० ॥

हें येकेंविण येक । तेणें उगाच वाढे शोक ।

आतां वैराग्य आणि विवेक । योग ऐका ॥ ११ ॥

विवेकें अंतरीं सुटला । वैराग्यें प्रपंच तुटला ।

अंतर्बाह्य मोकळा जाला । निःसंग योगी ॥ १२ ॥

जैसें मुखें ज्ञान बोले । तैसीच सवें क्रिया चाले ।

दीक्षा देखोनी चक्कित जाले । सुचिस्मंत ॥ १३ ॥

आस्था नाहीं त्रिलोक्याची । स्थिती बाणली वैराग्याची ।

येत्नविवेकधारणेची । सीमा नाहीं ॥ १४ ॥

संगीत रसाळ हरिकीर्तन । तालबद्ध तानमान ।

प्रेमळ आवडीचें भजन । अंतरापासुनी ॥ १५ ॥

तत्काळचि सन्मार्ग लागे । ऐसा अंतरीं विवेक जागे ।

वगत्रृत्व करितां न भंगे । साहित्य प्रत्ययाचें ॥ १६ ॥

सन्मार्गें जगास मिळाला । म्हणिजे जगदीश वोळला ।

प्रसंग पाहिजे कळला । कोणीयेक ॥ १७ ॥

प्रखर वैराग्य उदासीन । प्रत्ययाचें ब्रह्मज्ञान ।

स्नानसंध्या भगवद्भीजन । पुण्यमार्ग ॥ १८ ॥

विवेकवैराग्य तें ऐसें । नुस्तें वैराग्य हेंकाडपिसें ।

शब्दज्ञान येळिलसें । आपणचि वाटे ॥ १९ ॥

म्हणौन विवेक आणि वैराग्य । तेंचि जाणिजे महद्भापग्य ।

रामदास म्हणे योग्य । साधु जाणती ॥ २० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

विवेकवैराग्यनिरूपणनाम समास चौथा ॥