Samas 5

समास 5 - दशक १२

समास पाचवा : आत्मनिवेदन॥ श्रीराम ॥

रेखेचें गुंडाळें केलें । मात्रुकाक्षरीं शब्द जाले ।

शब्द मेळऊन चाले । श्लोक गद्य प्रबंद ॥ १ ॥

वेदशास्त्रें पुराणें । नाना काव्यें निरूपणें ।

ग्रंथभेद अनुवादणें । किती म्हणोनि ॥ २ ॥

नाना ऋषी नाना मतें । पाहों जातां असंख्यातें ।

भाषा लिपी जेथ तेथें । काये उणें ॥ ३ ॥

वर्ग ऋचा श्रुति स्मृति । अधे स्वर्ग स्तबक जाती ।

प्रसंग मानें समास पोथी । बहुधा नामें ॥ ४ ॥

नाना पदें नाना श्लोक । नाना बीर नाना कडक ।

नाना साख्या दोहडे अनेक । नामाभिधानें ॥ ५ ॥

डफगाणें माचिगाणें । दंडिगाणें कथागाणें ।

नाना मानें नाना जसनें । नाना खेळ ॥ ६ ॥

ध्वनि घोष नाद रेखा । चहुं वाचामध्यें देखा ।

वाचारूपेंहि ऐका । नाना भेद ॥ ७ ॥

उन्मेष परा ध्वनि पश्यंति । नाद मध्यमा शब्द चौथी ।

वैखरीपासून उमटती । नाना शब्दरत्नें ॥ ८ ॥

अकार उकार मकार । अर्धमात्राचें अंतर ।

औटमात्रा तदनंतर । बावन मात्रुका ॥ ९ ॥

नाना भेद रागज्ञान । नृत्यभेद तानमान ।

अर्थभेद तत्वज्ञान । विवंचना ॥ १० ॥

तत्वांमध्यें मुख्य तत्व । तें जाणावें शुद्धसत्व ।

अर्धमात्रा महत्तत्व । मूळमाया ॥ ११ ॥

नाना तत्वें लाहानथोरे । मिळोन अष्टहि शरीरें ।

अष्टधा प्रकृतीचें वारें । निघोन जातें ॥ १२ ॥

वारें नस्तां जें गगन । तैसें परब्रह्म सघन ।

अष्ट देहाचें निर्शन । करून पाहावें ॥ १३ ॥

ब्रह्मांडपिंडौभार । पिंडब्रह्मांडसंव्हार ।

दोहिवेगळें सारासार । विमळब्रह्म ॥ १४ ॥

पदार्थ जड आत्मा चंचळ । विमळब्रह्म तें निश्चळ ।

विवरोन विरे तत्काळ । तद्रूप होये ॥ १५ ॥

पदार्थ मनें काया वाचा । मी हा अवघाचि देवाचा ।

जड आत्मनिवेदनाचा । विचार ऐसा ॥ १६ ॥

चंचळकर्ता तो जगदीश । प्राणीमात्र तो त्याचा अंश ।

त्याचा तोचि आपणास । ठाव नाहीं ॥ १७ ॥

चंचळ आत्मनिवेदन । याचें सांगितलें लक्षण ।

कर्ता देव तो आपण । कोठेंचि नाहीं ॥ ८ ॥

चंचळ चळे स्वप्नाकार । निश्चळ देव तो निराकार ।

आत्मनिवेदनाचा प्रकार । जाणिजे ऐसा ॥ १९ ॥

ठावचि नाईं चंचळाचा । तेथें आधीं आपण कैंचा ।

निश्चळ आत्मनिवेदनाचा । विवेक ऐसा ॥ २० ॥

तिहिं प्रकारें आपण । नाहीं नाहीं दुजेपण ।

आपण नस्तां मीपण । नाहींच कोठें ॥ २१ ॥

पाहातां पाहातां अनुमानलें । कळतां कळतां कळों आलें ।

पाहातां अवघेंचि निवांत जालें । बोलणें आतां ॥ २२ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

आत्मनिवेदननाम समास पांचवा ॥