Samas 7

समास 7 - दशक १२

समास सातवा : विषयत्याग॥ श्रीराम ॥

न्यायें निष्ठुर बोलणें । बहुतांस वाटे कंटाळवाणें ।

मळमळ करितां जेवणें । विहित नव्हे ॥ १ ॥

बहुतीं विषय निंदिले । आणि तेचि सेवित गेले ।

विषयत्यागें देह चाले । हें तों घडेना ॥ २ ॥

बोलणें येक चालणें येक । त्याचें नांव हीन विवेक ।

येणें करितां सकळ लोक । हांसों लागती ॥ ३ ॥

विषयत्यागेंविण तों कांहीं । परलोक तो प्राप्त नाहीं ।

ऐसें बोलणें ठाईं ठाईं । बरें पाहा ॥ ४ ॥

प्रपंची खाती जेविती । परमार्थी काये उपवास करिती ।

उभयता सारिखे दिसती । विषयाविषईं ॥ ५ ॥

देह चालतां विषय त्यागी । ऐसा कोण आहे जगीं ।

याचा निर्वाह मजलागीं । देवें निरोपावा ॥ ६ ॥

विषय अवघा त्यागावा । तरीच परमार्थ करावा ।

ऐसें पाहातां गोवा । दिसतो किं ॥ ७ ॥

ऐसा श्रोता अनुवादला । वक्ता उत्तर देता जाला ।

सावध होऊन मन घाला । येतद्विषईं ॥ ८ ॥

वैरग्यें करावा त्याग । तरीच परमार्थयोग ।

प्रपंचत्यागें सर्व सांग । परमार्थ घडे ॥ ९ ॥

मागें ज्ञानी होऊन गेले । तेंहिं बहुत कष्ट केले ।

तरी मग विख्यात जाले । भूमंडळीं ॥ १० ॥

येर मत्सर करितांच गेलीं । अन्न अन्न म्हणतां मेलीं ।

कित्येक भ्रष्टलीं । पोटासाठीं ॥ ११ ॥

वैराग्य मुळींहून नाहीं । ज्ञान प्रत्ययाचें नाहीं ।

सुचि आचार तोहि नाहीं । भजन कैंचें ॥ १२ ॥

ऐसे प्रकारीचे जन । आपणास म्हणती सज्जन ।

पाहों जातां अनुमान । अवघाच दिसे ॥ १३ ॥

जयास नाहीं अनुताप । हेंचि येक पूर्वपाप ।

क्षणक्ष्णा विक्षेप । पराधीकपणें ॥ १४ ॥

मज नाहीं तुज साजेना । हें तों अवघें ठाउकें आहे जना ।

खात्यास नखातें देखों सकेना । ऐसें आहे ॥ १५ ॥

भाग्यपुरुष थोर थोर । त्यास निंदिती डीवाळखोर ।

सावास देखतां चोर । चर्फडी जैसा ॥ १६ ॥

वैराग्यपरतें नाहीं भग्य । वैराग्य नाहीं तें अभाग्य ।

वैराग्य नस्तां योग्य । परमार्थ नव्हे ॥ १७ ॥

प्रत्ययेज्ञानी वीतरागी । विवेकबळें सकळ त्यागी ।

तो जाणीजे माहांयोगी । ईश्वरी पुरुष ॥ १८ ॥

अष्टमा सिद्धीची उपेक्षा । करून घेतली योगदीक्षा ।

घरोघरीं मागे भिक्षा । माहादेव ॥ १९ ॥

ईश्वराची बराबरी । कैसा करील वेषधारी ।

म्हणोनियां सगट सरी । होत नाहीं ॥ २० ॥

उदास आणि विवेक । त्यास शोधिती सकळ लोक ।

जैसें लालची मूर्ख रंक । तें दैन्यवाणें ॥ २१ ॥

जे विचारापासून चेवले । जे आचारापासून भ्रष्ठले ।

विवेक करूं विसरले । विषयलोभीं ॥ २२ ॥

भजन तरी आवडेना । पुरश्चर्ण कदापि घडेना ।

भल्यांस त्यांस पडेना । येतन्निमित्य ॥ २३ ॥

वैराग्यें करून भ्रष्टेना । ज्ञान भजन सांडिना ।

वित्पन्न आणि वाद घेना । ऐसा थोडा ॥ २४ ॥

कष्ट करितां सेत पिके । उंच वस्त तत्काळ विके ।

जाणत्या लोकांच्या कौतुकें । उड्या पडती ॥ २५ ॥

येर ते अवघेचि मंदले । दुराशेनें खोटे जाले ।

कानकोंडें ज्ञान केलें । भ्रष्टाकारें ॥ २६ ॥

सबळ विषय त्यागणें । शुद्ध कार्याकारण घेणें ।

विषयत्यागाचीं लक्षणें । वोळखा ऐसीं ॥ २७ ॥

सकळ कांहीं कर्ता देव । नाहीं प्रकृतीचा ठाव ।

विवेकाचा अभिप्राव । विवेकी जाणती ॥ २८ ॥

शूरत्वविषईं खडतर । त्यास मानिती लाहानथोर ।

कामगार आणि आंगचोर । येक कैसा ॥ २९ ॥

त्यागात्याग तार्किक जाणे । बोलाऐसें चालों जाणे ।

पिंडब्रह्मांड सकळ जाणे । येथायोग्य ॥ ३० ॥

ऐसा जो सर्वजाणता । उत्तमलक्षणी पुरुता ।

तयाचेनि सार्थकता । सहजचि होये ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

विषयत्यागनिरूपणनाम समास सातवा ॥