Samas 2

समास 2 - दशक १३

समास दुसरा : सारासारनिरूपण॥ श्रीराम ॥

ऐका सारासार विचार । उभारलें जगडंबर ।

त्यांत कोण सार कोण असार । विवेकें वोळखावा ॥ १ ॥

दिसेल तें नासेल । आणि येईल तें जाईल ।

जें असतचि असेल । तेंचि सार ॥ २ ॥

मागां आत्मानात्माविवेक बोलिला । अनात्मा वोळखोन सांडिला ।

आत्मा जाणतां लागला । मुळींचा मूळतंतु ॥ ३ ॥

मुळीं जे राहिली वृत्ति । जाली पाहिले निवृत्ति ।

सारासार विचार श्रोतीं । बरा पाहावा ॥ ४॥

नित्यानित्य विवेक केला । आत्मा नित्यसा निवडिला ।

निवृतीरूपें हेत उरला । निराकारीं ॥५ ॥

हेत म्हणिजे तो चंचळ । निर्गुण म्हणिजे निश्चळ ।

सारासारविचारें चंचळ । होऊन जातें ॥ ६॥

चळे म्हणोनि तें चंचळ । न चळे म्हणोनि निश्चळ ।

निश्चळीं उडे चंचळ । निश्चयेसीं ॥ ७ ॥

ज्ञान आणि उपासना । दोनी येकचि पाहाना ।

उपासनेकरितां जना । जगोद्धार ॥ ८ ॥

द्रष्टा साक्षी जाणता । ज्ञानधन चैतन्यसत्ता ।

ज्ञान देवचि तत्वता । बरें पाहा ॥ ९ ॥

त्या ज्ञानाचें विज्ञान होतें । शोधून पाहा बहुत मतें ।

चंचळ अवघें नासतें । येणें प्रकारें ॥ १० ॥

नासिवंत नासेल किं नासेना । ऐसा अनुमानचि आहे मना ।

तरी तो पुरुष सहसा ज्ञाना । अधिकार नव्हे ॥ ११ ॥

नित्य निश्चये केला । संदेह उरतचि गेला ।

तरी तो जाणावा वाहावला । माहा मृगजळीं ॥ १२ ॥

क्षयेचि नाहीं जो अक्षई । व्यापकपणें सर्वां ठाईं ।

तेथे हेत संदेह नाहीं । निर्विकारीं ॥ १३ ॥

जें उदंड घनदाट । आद्य मध्य सेवट ।

अचळ अढळ अतुट । जैसें तैसें ॥ १४ ॥

पाहातां जैसें गगन । गगनाहून तें सघन ।

जनचि नाहीं निरंजन । सदोदित ॥ १५ ॥

चर्मचक्षु ज्ञानचक्षु । हा तों अवघाच पूर्वपक्षु ।

निर्गुण ठाईंचा अलक्षु । लक्षवेना ॥ १६ ॥

संगत्यागेंविण कांहीं । परब्रह्म होणार नाहीं ।

संगत्याग करून पाहीं । मौन्यगर्भा ॥ १७ ॥

निर्शतां अवघेंचि निर्शलें । चंचळ तितुकें निघोन गेलें।

निश्चळ परब्रह्म उरलें । तेंचि सार ॥ १८ ॥

आठवा देह मूळ माया । निर्शोन गेल्या अष्टकाया ।

साधु सांगती उपाया । कृपाळुपणें ॥ १९॥

सोहं हंसा तत्वमसी । तें ब्रह्म तूं आहेसी ।

विचार पाहातां स्थिति ऐसी । सहजचि होते ॥ २० ॥

साधक असोन ब्रह्म उरलें। तेथें वृत्तिसुन्य जालें।

सारासार विचारिलें । येणें प्रकारें ॥ २१ ॥

तें तापेना ना निवेना । उजळेना ना काळवंडेना ।

डहुळेना ना निवळेना । परब्रह्म तें ॥२२ ॥

दिसेना ना भासेना । उपजेना ना नासेना ।

तें येना ना जाईना । परब्रह्म तें ॥ २३ ॥

तें भिजेना ना वाळेना । तें विझेना ना जळेना।

जयास कोणीच नेईना । परब्रह्म तें ॥२४ ॥

जें सन्मुखचि चहुंकडे । जेथें दृश्य भास उडे ।

धन्य साधु तो पवाडे । निर्विकारीं ॥ २५ ॥

निर्विकल्पीं कल्पनातीत । तोचि वोळखावा संत ।

येर अवघेचि असंत । भ्रमरूप ॥ २६ ॥

खोटें सांडून खरें घ्यावें । तरीच परीक्षवंत म्हणावें

असार सांडून सार घ्यावें । परब्रह्म तें ॥ २७ ॥

जाणतां जाणतां जाणीव जाते । आपली वृत्ति तद्‌रूप होते ।

आत्मनिवेदन भक्ति ते । ऐसी आहे॥ २८ ॥

वाच्यांशें भक्ति मुक्ति बोलावी । लक्ष्यांशें तद्‌रूपता विवरावी ।

विवरतां हेतु नुरावी । ते तद्रूपता ॥ २९॥

सद्रूप चिद्रूप आणि तद्रूप । सस्वरूप म्हणिजे आपलें रूप ।

आपलें रूप म्हणिजे अरूप । तत्वनिर्शनाउपरी ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

सारासारनिरूपणनाम समास दुसरा ॥