Samas 5

समास 5 - दशक १४

समास पाचवा : हरिकथा लक्षण॥ श्रीराम ॥

मागां हरिकथेचें लक्षण । श्रोतीं केला होता प्रस्न ।

सावध होऊन विचक्षण । परिसोन आतां ॥ १ ॥

हरिकथा कैसी करावी । रंगें कैसी भरावी ।

जेणें पाविजे पदवी । रघुनाथकृपेची ॥ २ ॥

सोनें आणि परिमळे । युक्षदंडा लागती फळें ।

गौल्य माधुर्य रसाळें । तरी ते अपूर्वता ॥ ३ ॥

तैसा हरिदास आणि विरक्त । ज्ञाता आणि प्रेमळ भक्त ।

वित्पन्न आणि वादरहित । तरी हेहि अपूर्वता ॥ ४ ॥

रागज्ञानी ताळज्ञानी । सकळकळा ब्रह्मज्ञानी ।

निराभिमानें वर्ते जनीं । तरी हेहि अपूर्वता ॥ ५ ॥

मछर नाहीं जयासी । जो अत्यंत प्रिये सज्जनासी ।

चतुरांग जाणें मानसीं । अंतरनिष्ठ ॥ ६ ॥

जयंत्यादिकें नाना पर्वें । तीर्थें क्षेत्रें जें अपूर्वें ।

जेथें वसिजे देवाधिदेवें । सामर्थ्यरूपें ॥ ७ ॥

तया तिर्थातें जे न मानिती । शब्दज्ञानें मिथ्या म्हणती ।

तया पामरां श्रीपती । जोडेल कैंचा ॥ ८ ॥

निर्गुण नेलें संदेहानें । सगुण नेलें ब्रह्मज्ञानें ।

दोहिकडे अभिमानें । वोस केलें ॥ ९ ॥

पुढें असतां सगुणमूर्ती । निर्गुणकथा जे करिती ।

प्रतिपादून उछेदिती । तेचि पढतमूर्ख ॥ १० ॥

ऐसी न कीजे हरिकथा । अंतर पडे उभये पंथा ।

परिस लक्षणें आतां । हरिकथेचीं ॥ ११ ॥

सगुणमूर्तीपुढें भावें । करुणाकीर्तन करावें ।

नानाध्यानें वर्णावें । प्रतापकीर्तीतें । १२ ॥

ऐसें गातां स्वभावें । रसाळ कथा वोढवे ।

सर्वांतरीं हेलावे । प्रेमसुख ॥ १३ ॥

कथा रचायाची खूण । सगुणीं नाणावें निर्गुण ।

न बोलावे दोष गुण । पुढिलांचे कदा ॥ १४ ॥

देवाचें वर्णावें वैभाव । नाना प्रकारें महत्त्व ।

सगुणीं ठेउनियां भाव । हरिकथा करावी ॥ १५ ॥

लाज सांडून जनाची । आस्था सांडून धनाची ।

नीच नवी कीर्तनाची । आवडी धरावी ॥ १६ ॥

नम्र होऊन राजांगणीं । निःशंक जावें लोटांगणी ।

करताळिका नृत्य वाणीं । नामघोषें गर्जावें ॥ १७ ॥

येकांची कीर्ति येकापुढें । वर्णितां साहित्य न पडे ।

म्हणोनियां निवाडे । जेथील तेथें ॥ १८ ॥

मूर्ती नस्तां सगुण । श्रवणीं बैसले साधुजन ।

तरी अद्वैतनिरूपण । अवश्य करावें ॥ १९ ॥

नाहीं मूर्ती नाहीं सज्जन । श्रवणीं बैसले भाविक जन ।

तरी करावें कीर्तन । प्रस्ताविक वैराग्य ॥ २० ॥

श्रुंघारिक नवरसिक । यामधें सांडावें येक ।

स्त्रियादिकांचें कौतुक । वर्णुं नये कीं ॥ २१ ॥

लावण्य स्त्रियांचें वर्णितां । विकार बाधिजे तत्वता ।

धारिष्टापासून श्रोता । चळे तत्काळ ॥ २२ ॥

म्हणऊन तें तजावें । जें बाधक साधकां स्वभावें ।

घेतां अंतरीं ठसावें । ध्यान स्त्रियांचें ॥ २३ ॥

लावण्य स्त्रियांचें ध्यान । कामाकार जालें मन ।

कैचें आठवेल ध्यान । ईश्वराचें ॥ २४ ॥

स्त्री वर्णितां सुखावला । लावण्याचे भरीं भरला ।

तो स्वयें जाणावा चेवला । ईश्वरापासुनी ॥ २५ ॥

हरिकथेसी भावबळें । गेला रंग तो तुंबळे ।

निमिष्य येक जरी आकळे । ध्यानीं परमात्मा ॥ २६ ॥

ध्यानीं गुंतलें मन । कैचें आठवेल जन ।

निशंक निर्ल्लज कीर्तन । करितां रंग माजे ॥ २७ ॥

रागज्ञान ताळज्ञान । स्वरज्ञानेंसीं वित्पन्न ।

अर्थान्वयाचें कीर्तन । करूं जाणे ॥ २८ ॥

छपन्न भाषा नाना कळा । कंठमाधुर्य कोकिळा ।

परी तो भक्तिमार्ग वेगळा । भक्त जाणती ॥ २९ ॥

भक्तांस देवाचें ध्यान । देवावांचून नेणें अन्न ।

कळावंतांचें जें मन । तें कळाकार जालें ॥ ३० ॥

श्रीहरिवीण जे कळा । तेचि जाणावी अवकळा ।

देवास सांडून वेगळा । प्रत्यक्ष पडिला ॥ ३१ ॥

सर्पीं वेढिलें चंदनासी । निधानाआड विवसी ।

नाना कळा देवासी । आड तैस्या ॥ ३२ ॥

सांडून देव सर्वज्ञ । नादामध्यें व्हावें मग्न ।

तें प्रत्यक्ष विघ्न । आडवें आलें ॥ ३३ ॥

येक मन गुंतलें स्वरीं । कोणें चिंतावा श्रीहरी ।

बळेंचि धरुनियां चोरीं । शुश्रृषा घेतली ॥ ३४ ॥

करितां देवाचें दर्शन । आडवें आलें रागज्ञान ।

तेणें धरुनियां मन । स्वरामागें नेलें ॥ ३५ ॥

भेटों जातां राजद्वारीं । बळेंचि धरिला बेगारी ।

कळावंतां तैसी परी । कळेनें केली ॥ ३६ ॥

मन ठेऊन ईश्वरीं । जो कोणी हरिकथा करी ।

तोचि ये संसारीं । धन्य जाणा ॥ ३७ ॥

जयास हरिकथेची गोडी । उठे नीच नवी आवडी ।

तयास जोडली जोडी । सर्वोत्तमाची ॥ ३८ ॥

हरिकथा मांडली जेथें । सर्व सांडून धावे तेथें ।

आलस्य निद्रा दवडून स्वार्थें । हरिकथेसि सादर ॥ ३९ ॥

हरिभक्तांचिये घरीं । नीच कृत्य अंगिकारी ।

साहेभूत सर्वांपरीं । साक्षपें होये ॥ ४० ॥

या नावाचा हरिदास । जयासि नामीं विश्वास ।

येथून हा समास । संपूर्ण जाला ॥ ४१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

हरिकथालक्षणनिरूपण समास पांचवा ॥