Samas 4

समास 4 - दशक १५

समास चौथा : शाश्वतब्रह्मनिरूपण॥ श्रीराम ॥

पृथ्वीपासून जालीं झाडें । झाडापासून होती लांकडें ।

लांकडें भस्मोन पुढें । पृथ्वीच होये ॥ १ ॥

पृथ्वीपासून वेल होती । नाना जिनस फापावती ।

वाळोन कुजोन मागुती । पृथ्वीच होये ॥ २ ॥

नाना धान्यांचीं नाना अन्नें । मनुष्यें करिती भोजनें ।

नाना विष्ठा नाना वमनें । पृथ्वीच होये ॥ ३ ॥

नाना पक्षादिकीं भक्षिलें । तरी पुढें तैसेंचि जालें ।

वाळोन भस्म होऊन गेलें । पुन्हा पृथ्वी ॥ ४ ॥

मनुष्यें मरतांच ऐका । क्रिमि भस्म कां मृत्तिका ।

ऐशा काया पडती अनेका । पुढें पृथ्वी ॥ ५ ॥

नाना तृण पदार्थ कुजती । पुढें त्याची होये माती ।

नाना किडे मरोन जाती । पुढें पृथ्वी ॥ ६ ॥

पदर्थ दाटले अपार । किति सांगावा विस्तार ।

पृथ्वीवांचून थार । कोणास आहे ॥ ७ ॥

झाड पाले आणि तृण । पशु भक्षितां होतें सेण ।

खात मूत भस्म मिळोन । पुन्हा पृथ्वी ॥ ८ ॥

उत्पत्तिस्थितिसंव्हारतें । तें तें पृथ्वीस मिळोन जातें ।

जितुकें होतें आणि जातें । पुन्हा पृथ्वी ॥ ९ ॥

नाना बीजांचिया रासी । विरढोने लागती गगनासी ।

पुढें सेवटीं पृथ्वीसी । मिळोन जाती ॥ १० ॥

लोक नाना धातु पुरिती । बहुतां दिवसां होये माती ।

सुवर्णपाषाणाची गती । तैसीच आहे ॥ ११ ॥

मातीचें होते सुवर्ण । आणी मृत्तिकेचे होती पाषाण ।

माहा अग्निसंगें भस्मोन । पृथ्वीच होये ॥ १२ ॥

सुवर्णाचें जर होतें । जर सेवटीं कुजोन जातें ।

रस होऊन वितुळतें । पुन्हा पृथ्वी ॥ १३ ॥

पृथ्वीपासून धातु निपजती । अग्निसंगें रस होती ।

तया रसाची होये जगती । कठीणरूपें ॥ १४ ॥

नाना जळासी गंधी सुटे । तेथें पृथ्वीचें रूप प्रगटे ।

देवसेंदिवस जळ आटे । पुढें पृथ्वी ॥ १५ ॥

पत्रें पुष्पें फळें येती । नाना जीव खाऊन जाती ।

ते जीव मरतां जगती । नेमस्त होये ॥ १६ ॥

जितुका कांहीं जाला आकार । तितुक्यास पृथ्वीचा आधार ।

होती जाती प्राणीमात्र । सेवट पृथ्वी ॥ १७ ॥

हें किती म्हणौन सांगावें । विवेकें अवघेचि जाणावें ।

खांजणीभाजणीचें समजावें । मूळ तैसे ॥ १८ ॥

आप आळोन पृथ्वी जालू । पुन्हां आपींच विराली ।

अग्नियोगें भस्म जाली । म्हणोनियां ॥ १९ ॥

आप जालें तेजापासुनी । पुढें तेजें घेतलें सोखुनी ।

तें तेज जालें वायोचेनी । पुढें वायो झडपी ॥ २० ॥

वायो गगनीं निर्माण जाला । पुढें गगनींच विराला ।

ऐसें खांजणीभाजणीला । बरें पाहा ॥ २१ ॥

जें जें जेथें निर्माण होतें । तें तें तेथें लया जातें ।

येणें रितीं पंचभूतें । नाश पावती ॥ २२ ॥

भूत म्हणिजे निर्माण जालें । पुन्हां मागुतें निमालें ।

पुढें शाश्वत उरलें । परब्रह्म तें ॥ २३ ॥

तें परब्रह्म जों कळेना । तो जन्ममृत्यु चुकेना ।

चत्वार खाणी जीव ना । होणें घडे ॥ २४ ॥

जडाचें मूळ तें चंचळ । चंचळाचें मूळ तें निश्चळ ।

निश्चळासी नाहीं मूळ । बरें पाहा ॥ २५ ॥

पूर्वपक्ष म्हणिजे जालें । सिद्धांत म्हणिजे निमालें ।

पक्षातीत जें संचलें । परब्रह्म तें ॥ २६ ॥

हें प्रचितीनें जाणावें । विचारें खुणेंसी बाणावें ।

विचारेंविण सिणावें । तेंचि मूर्खपणें ॥ २७ ॥

ज्ञानी भिडेने दडपला । निश्चळ परब्रह्म कैंचें त्याला ।

उगाच करितो गल्बला । मायेंमधें ॥ २८ ॥

माया निशेष नासली । पुढें स्थिति कैसी उरली ।

विचक्षणें विवरिली । पाहिजे स्वयें ॥ २९ ॥

निशेष मायेचें निर्शन । होतां आत्मनिवेदन ।

वाच्यांश नाहीं विज्ञान । कैसें जाणावें ॥ ३० ॥

लोकांचे बोलीं जो लागला । तो अनुमानेंच बुडाला ।

याकारणें प्रत्ययाला । पाहिलेंच पाहावें ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुफ़ुशिष्यसंवादे

शाश्वतब्रह्मनिरूपणनाम समास चौथा ॥