Samas 9

समास ९ - दशक १५

समास नववा : पिंडोत्पत्ती॥ श्रीराम ॥

चौंखाणीचे प्राणी असती । अवघे उदकेंचि वाढती ।

ऐसे होतीआणी जाती । असंख्यात ॥ १ ॥

तत्वांचें शरीर जालें । अंतरात्म्यासगट वळलें ।

त्यांचें मूळ जों शोधिलें । तों उदकरूप ॥ २ ॥

शरत्काळींचीं शरीरें । पीळपीळों झिरपती नीरें ।

उभये रेतें येकत्रें । मिसळती रक्तीं ॥ ३ ॥

अन्नरस देहरस । रक्तरेतें बांधे मूस ।

रसद्वयें सावकास । वाढों लागे ॥ ४ ॥

वाढतां वाढतां वाढलें । कोमळाचें कठीण जालें।

पुढें उदक पैसावलें । नाना अवेवीं ॥ ५॥

संपूर्ण होतां बाहेरी पडे । भूमीस पडतां मग तें रडे ।

अवघ्याचें अवघेंच घडे । ऐसें आहे ॥ ६ ॥

कुडी वाढे कुबुद्धि वाढे । मूळापासून अवघें घडे ।

अवघेंचि मोडे आणि वाढे । देखतदेखतां ॥ ७ ॥

पुढें अवघियांचें शरीर । दिवसेंदिवस जालें थोर ।

सुचों लागला विचार । कांहीं कांहीं ॥ ८ ॥

फळामधें बीज आलें । तेणें न्यायें तेथें जालें ।

ऐकतां देखतां उमजलें । सकळ कांहीं ॥ ९ ॥

बीजें उदकें अंकुरती । उदक नस्तां उडोन जाती ।

येके ठाईं उदक माती । होतां बरें ॥ १० ॥

दोहिंमधें असतां बीज । भिजोन अंकुर सहज ।

वाढतां वाढतां पुढें रीझ । उदंड आहे ॥ ११ ॥

इकडे मुळ्या धावा घेती । तिकडे अग्रें हेलावती ।

मुळें अग्र द्विधा होती । बीजापासून ॥ १२ ॥

मुळ्या चालिल्या पाताळीं । अग्रें धावतीं अंतराळीं ।

नाना पत्रीं पुष्पीं फळीं । लगडलीं झाडें ॥ १३ ॥

फळावडिल सुमनें । सुमनांवडिल पानें ।

पानांवडिल अनुसंधानें । काष्ठें आघवीं ॥ १४ ॥

काष्ठांवडिल मुळ्या बारिक। मुळ्यां वडिल तें उदक ।

उदक आळोन कौतुक । भूमंडळाचें ॥ १५ ॥

याची ऐसी आहे प्रचिती । तेव्हां सकळां वडिल जगती ।

जगतीवडिल मूर्ती। आपोनारायायेणाची ॥१६ ॥

तयावडिल अग्निदेव । अग्निवडिल वायेदेव ।

वायेदेवावडिल स्वभाव । अंतरात्म्यांचा ॥ १७ ॥

सकळांवडिल अंतरात्मा। त्यासि नेणे तो दुरात्मा ।

दुरात्मा म्हणिजे दुरी आत्मा । अंतरला तया ॥ १८ ॥

जवळी असोन चुकलें। प्रत्ययास नाहीं सोकलें ।

उगेंचि आलें आणी गेलें । देवाचकरितां ॥ १९ ॥

म्हणौन सकळांवडिल देव । त्यासी होतां अनन्यभाव ।

मग हे प्रकृतीचा स्वभाव । पालटों लागे ॥ २० ॥

करी आपुला व्यासंग। कदापि नव्हे ध्यानभंग ।

बोलणें चालणें वेंग । पडोंच नेदी ॥ २१ ॥

जें वडिलीं निर्माण केलें । तें पाहिजे पाहिलें ।

काये काये वडिलीं केलें । कीती पाहावें ॥ २२ ॥

तो वडिल जेथें चेतला । तोचि भाग्यपुरुष जाल ।

अल्प चेतनें तयाला । अल्पभाग्य ॥ २३ ॥

तया नारायेणाला मनीं । अखंड आठवावें ध्यानीं ।

मग ते लक्ष्मी तयापासूनी । जाईल कोठें ॥ २४ ॥

नारायेण असे विश्वीं । त्याची पूजा करीत जावी ।

याकारणें तोषवावी । कोणीतरी काया ॥ २५ ॥

उपासना शोधून पाहिली । तों ते विश्वपाळिती जाली ।

न कळे लीळा परीक्षिली । न वचे कोणा ॥ २६ ॥

देवाची लीळा देवेंविण । आणीक दुसरा पाहे कोण ।

पाहणें तितुकें आपण । देवचि असे ॥ २७ ॥

उपासना सकळां ठाईं । आत्माराम कोठें नाहीं ।

याकारणें ठाइं ठाइं । रामे आटोपिलें॥ २८ ॥

ऐसी माझी उपासना । आणितां नये अनुमाना ।

नेऊन घाली निरंजना । पैलिकडे ॥ २९ ॥

देवाकरितां कर्में चालती । देवाकरितां उपासक होती ।

देवाकरितां ज्ञानी असती । कितियेक ॥ ३० ॥

नाना शास्त्रें नाना मतें । देवचि बोलिला समस्तें ।

नेमकांनेमक वेस्तावेस्तें । कर्मानुसार ॥ ३१ ॥

देवास अवघें लागे करावें । त्यांत घेऊं ये तितुकें घ्यावें ।

अधिकारासारिखें चालावें । म्हणिजे बरें ॥ ३२ ॥

आवाहन विसर्जन । ऐसेंचि बोलिलें विधान ।

पूर्वपक्ष जाला येथून । सिद्धांत पुढें ॥ ३३ ॥

वेदांत सिद्धांत धादांत । प्रचित प्रमाण नेमस्त ।

पंचिकर्ण सांडून हित । वाक्यार्थ पाहावा ॥ ३४ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

पिंडोत्पत्तिनिरूपणणनाम समास नववा ॥