Samas 4

समास 4 - दशक १६

समास चौथा : आपनिरूपण॥ श्रीराम ॥

आतां सकळांचे ज्नमस्थान । सकळ जीवांचे जीवन ।

जयास आपोनारायेण । ऐसें बोलिजे ॥ १ ॥

पृथ्वीस आधार आवर्णोदक । सप्तसिंधूचें सिंधोदक ।

नाना मेघीचें मेघोदक । भूमंडळीं चालिलें ॥ २ ॥

नाना नद्या नाना देसीं । वाहात मिळाल्या सागरासी ।

लाहानथोर पुण्यरासी । अगाध महिमे ॥ ३ ॥

नद्या पर्वतींहून कोंसळल्या । नाना सांकडीमधें रिचविल्या ।

धबाबां खळाळां चालिल्या । असंभाव्य ॥ ४ ॥

कूप बावी सरोवरें । उदंड तळीं थोरथोरें ।

निर्मळें उचंबळती नीरें । नाना देसीं ॥ ५ ॥

गायेमुखें पाट जाती । नाना कालवे वाहती ।

नाना झया झिरपती । झरती नीरें ॥ ६ ॥

डुरें विहीरें पाझर । पर्वत फुटोन वाहे नीर ।

ऐसे उदकाचे प्रकर । भूमंडळीं ॥ ७ ॥

जितुके गिरी तितुक्या धारा । कोंसळती भयंकरा ।

पाभळ वाहाळा अपारा । उकळ्या सांडिती ॥ ८ ॥

भूमंडळीचें जळ आघवें। किती म्हणोनी सांगावें ।

नाना कारंजीं आणावें । बांधोनी पाणी ॥ ९ ॥

डोहो डवंके खबाडीं टांकीं । नाना गिरिकंदरीं अनेकीं ।

नाना जळें नाना लोकीं । वेगळालीं ॥ १० ॥

तीर्थें येकाहून येक । माहां पवित्र पुण्यदायक ।

अगाध महिमा शास्त्रकारक । बोलोनि गेले ॥ ११ ॥

नाना तीर्थांची पुण्योदकें । नाना स्थळोस्थळीं सीतळोदकें ।

तैसींच नाना उष्णोदकें । ठाईं ठाईं ॥ १२ ॥

नाना वल्लीमधें जीवन । नाना फळीं फुलीं जीवन ।

नाना कंदीं मुळीं जीवन । गुणकारकें ॥ १३ ॥

क्षीरोदकें सिंधोदकें । विषोदकें पीयूषोदकें ।

नाना स्थळांतरीं उदकें । नाना गुणाचीं ॥ १४ ॥

नाना युक्षदंडाचे रस । नाना फळांचे नाना रस ।

नाना प्रकारीचे गोरस। मद पारा गुळत्र ॥ १५ ॥

नाना मुक्तफळांचें पाणी । नाना रत्नी तळपें पाणी ।

नाना शस्त्रामधें पाणी । नाना गुणाचें ॥ १६ ॥

शुक्लीत

श्रोणीत लाळ मूत्र स्वेद । नाना उदकाचे नाना भेद ।

विवरोन पाहातां विशद । होत जातें ॥ १७ ॥

उदकाचे देह केवळ । उदकाचेंचि भूमंडळ ।

चंद्रमंडळ सूर्यमंडळ । उदकाकरितां ॥ १८ ॥

क्षारसिंधु क्षीरसिंधु । सुरासिंधु आज्यसिंधु ।

दधिसिंधु युक्षरससिंधु । शुद्ध सिंधु उदकाचा ॥ १९ ॥

ऐसें उदक विस्तारलें । मुळापासून सेवटा आलें ।

मधेहि ठाईं ठाईं उमटलें । ठाईं ठाईं गुप्त ॥ २० ॥

जे जे बीजीं मिश्रीत जालें । तो तो स्वाद घेऊन उठिलें ।

उसामधें गोडीस आलें । परम सुंदर ॥ २१ ॥

उदकाचें बांधा हें शरीर । उदक चि पाहिजे तदनंतर ।

उदकचि उत्पत्तिविस्तार । किती म्हणोनी सांगावा ॥ २२ ॥

उदक तारक उदक मारक । उदक नाना सौख्यदायेक ।

पाहातं उदकाचा विवेक । अलोलिक आहे ॥ २३ ॥

भूमंडळीं धांवे नीर । नाना ध्वनी त्या सुंदर ।

धबाबां धबाबां थोर । रिचवती धारा ॥ २४ ॥

ठाईं ठाईं डोहो तुंबती । विशाळ तळीं डबाबिती ।

चबाबिती थबाबिती । कालवे पाट ॥ २५ ॥

येकी पालथ्या गंगा वाहाती । उदकें सन्निधचि असती ।

खळाळां झरे वाहाती । भूमीचे पोटीं ॥ २६ ॥

भूगर्भीं डोहो भरलें । कोण्ही देखिले ना ऐकिले ।

ठाईं ठाईं झोवीरे जाले । विदुल्यतांचे ॥ २७ ॥

पृथ्वीतळीं पाणी भरलें । पृथ्वीमधें पाणी खेळे ।

पृथ्वी प्रग्टलें । उदंड पाणी ॥ २८ ॥

स्वर्गमृत्यपाताळीं । येक नदी तीन ताळीं ।

मेघोदक अंतराळीं । वृष्टी करी ॥ २९ ॥

पृथ्वीचें मूळ जीवन । जीवनाचें मूळ दहन ।

दहनाचें मूळ पवन । थोराहून थोर ॥ ३० ॥

त्याहून थोर परमेश्वर । महद्‍भूतांचा विचार ।

त्याहून थोर परात्पर । परब्रह्म जाणावें ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

आपनिरूपणनाम समास चौथा ॥