Samas 6

समास 6 - दशक १६

समास सहावा : वायुस्तवन॥ श्रीराम ॥

धन्य धन्य हा वायुदेव । याचा विचित्र स्वभाव ।

वायोकरितां सकळ जीव । वर्तती जनीं ॥ १ ॥

वायोकरितां श्वासोश्वास । नाना विद्यांचा अभ्यास ।

वायोकरितां शरीरास । चळण घडे ॥ २ ॥

चळण वळण प्रासारण । निरोधन आणी आकोचन ।

प्राण अपान व्यान उदान । समान वायु ॥ ३ ॥

नाग कूर्म कर्कश वायो । देवदत्त धनंजयो।

ऐसे हे वायोचे स्वभावो । उदंड असती ॥ ४ ॥

वायो ब्रह्मांडीं प्रगटला । ब्रह्मांडदेवतांस पुरवला ।

तेथुनी पिंडी प्रगटला । नाना गुणें ॥ ५ ॥

स्वर्गलोकीं सकळ देव । तैसेचि पुरुषार्थी दानव ।

मृत्यलोकींचे मानव । विख्यात राजे ॥ ६ ॥

नरदेहीं नाना भेदे । अनंत भेदाचीं श्वापदें ।

वनचरें जळचरें आनंदें । क्रीडा करिती॥ ७॥

त्या समस्तांमधें वायु खेळे । खेचरकुळ अवघें चळे ।

उठती वन्हीचे उबाळे । वायोकरितां ॥ ८॥

वायो मेघाचें भरण भरी। सवेंच पिटून परतें सारी ।

वायो ऐसा कारबरी । दुसरा नाहीं ॥ ९ ॥

परी ते आत्मयाची सत्ता । वर्ते शरीरीं तत्वता ।

परी व्यापकपणें या समर्था । तुळणा नाहीं ॥ १० ॥

गिरीहून दाट फौजा । मेघ उठिले लोककाजा ।

गर्जगर्जों तडक विजा । वायोबळें ॥ ११ ॥

चंद्रसूर्य नक्षत्रमाळा । ग्रहमंडळें मेघमाळा ।

यें ब्रह्मांडीं नाना कळा । वायोकरितां ॥ १२ ॥

येकवटलें तें निवडेना । कालवलें तें वेगळें होयेना ।

तैसें हे बेंचाड नाना । केवी कळे ॥ १३ ॥

वायो सुटे सरारां । असंभाव्य पडतीगारा ।

तैसे जीव हे नीरा- । सरिसे पडती ॥ १४ ॥

वायुरूपें कमळकळा । तोचि आधार जळा ।

तया जळाच्या आधारें भूगोळा । शेषें धरिलें ॥१५ ॥

शेषास पवनाचा आहार । आहारें फुगे शरीर ।

तरी मग घेतला भार । भूमंडळाचा ॥१६॥

माहांकूर्माचें शरीर भलें । नेणों ब्रह्मांड पालथें घातलें ।

येवढें शरीर तें राहिलें । वायोचेनी ॥ १७॥

वाराहें आपुलें दंतीं । पृथ्वी धरिली होती ।

तयाची येवढी शक्ती । वायुबळें ॥ १८ ॥

ब्रह्म विष्णु महेश्वर । चौथा आपण जगदेश्वर ।

वायोस्वरूप विचार । विवेकी जाणती ॥ १९ ॥

तेतिस कोटी सुरवर । अठ्यासी सहस्र ऋषेश्वर ।

सिध योगी भारेंभार । वायोकरितां ॥ २० ॥

नव कोटी कात्यायणी । छेपन कोटी च्यामुंडिणी ।

औट कोटी भूतखाणी । वायोरूपें ॥ २१॥

भूतें देवतें नाना शक्ती । वायोरूप त्यांच्या वेक्ती ।

नाना जीव नेणो किती । भूमंडळीं ॥ २२ ॥

पिंडीं ब्रह्मांडीं पुरवला । बाहेर कंचुकास गेला ।

सकळां ठाईं पुरवला । समर्थ वायु ॥ २३ ॥

ऐसा हा समर्थ पवन । हनुमंत जयाचा नंदन ।

रघुनाथस्मरणीं तनमन । हनुमंताचें ॥ २४ ॥

हनुमंत वायोचा प्रसीध । पित्यापुत्रांस नाहीं भेद ।

म्हणोनि दोघेहि अभेद । पुरुषार्थविषीं ॥ २५ ॥

हनुमंतास बोलिजे प्राणनाथ । येणें गुणें हा समर्थ ।

प्राणेंविण सकळ वेर्थ । होत जातें ॥ २६ ॥

मागें मृत्य आला हनुमंता । तेव्हां वायो रोधला होता ।

सकळ देवांस आवस्ता । प्राणांत मांडलें ॥ २७ ॥

देव सकळ मिळोन । केलें वायुचें स्तवन ।

वायो प्रसन्न होऊन । मोकळें केलें ॥ २८ ॥

म्हणोनि प्रतपी थोर । हनुमंत ईश्वरी अवतार ।

यचा पुरुषार्थ सुरवर । पाहातचि राहिले ॥ २९ ॥

देव कारागृहीं होते । हनुमंतें देखिलें अवचितें ।

संव्हार करूनी लंकेभोंवतें । विटंबून पाडिलें ॥ ३० ॥

उसिणें घेतलें देवांचें । मूळ शोधिलें राक्षसांचें ।

मोठें कौतुक पुछ्यकेताचें । आश्चर्य वाटे ॥ ३१ ॥

रावण होता सिंह्यासनावरी । तेथें जाऊन ठोंसरे मारी ।

लंकेमधें निरोध करी । उदक कैचें ॥ ३२ ॥

देवास आधार वाटला । मोठा पुरुषार्थ देखिला ।

मनामधें रघुनाथाला । करुणा करिती ॥ ३३ ॥

दैत्य आवघे संव्हारिले । देव तत्काळ सोडिले ।

प्राणीमात्र सुखी जाले । त्रयलोक्यवासी ॥ ३४ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

वायोस्तवननिरूपणनाम समास सहावा ॥