Samas 1

समास 1 - दशक १७

समास पहिला : देवबळात्कार॥ श्रीराम ॥

निश्चळ ब्रह्मी चंचळ आत्मा । सकळां पर जो परमात्मा ।

चैतन्य साक्षी ज्ञानात्मा । शड्गुणैश्वरु ॥ १ ॥

सकळ जगाचा ईश्वरु । म्हणौन नामें जगदेश्वरु ।

तयापासून विस्तारु । विस्तारला ॥ २ ॥

शिवशक्ती जगदेश्वरी । प्रकृतिपुरुष परमेश्वरी ।

मूळमाया गुणेश्वरी । गुणक्षोभिणी ॥ ३ ॥

क्षेत्रज्ञ द्रष्टा कूटस्त साक्षी । अंतरात्मा सर्वसाक्षी ।

सुद्धसत्व महत्तत्त्व परीक्षी । जाणता साधु ॥ ४ ॥

ब्रह्मा विष्णु महेश्वरु । नाना पिंडी जीवेश्वरु ।

त्यास भासती प्राणीमात्रु । लहानथोर ॥ ५ ॥

देहदेउळामधें बैसला । न भजतां मारितो देहाला ।

म्हणौनि त्याच्या भेणें तयाला । भजती लोक ॥ ६ ॥

जे वेळेसी भजन चुकले । तें तें तेव्हां पछ्याडिलें ।

आवडीनें भजों लागले । सकळ लोक ॥ ७ ॥

जें जें जेव्हां आक्षेपिले । तें तें तत्काळचि दिधलें ।

त्रैलोक्य भजों लागलें । येणें प्रकरें ॥ ८ ॥

पांचा विषयांचा नैव्यद्य । जेव्हां पाहिजे तेव्हां सिद्ध ।

ऐसें न करितां सद्य । रोग होती ॥ ९ ॥

जेणें काळें नैव्यद्य पावेना । तेणें काळें देव राहेना ।

भाग्य वैभव पदार्थ नाना । सांडून जातो ॥ १० ॥

जातो तों कळो देईना । कोणास ठाउकें होयेना ।

देवेंविण अनुमानेना । कोणास देव ॥ ११ ॥

देव पाहावयकारणें । देउळें लागती पाहाणें ।

कोठेंतरी देउळाच्या गुणें । देव प्रगटे ॥ १२ ॥

देउळें म्हणिजे नाना शरीरें । तेथें राहिजें जीवेश्वेरे ।

नान शरीरें नाना प्रकारें । अनंत भेदें ॥ १३ ॥

चालतीं बोलतीं देउळें । त्यामधें राहिजें राउळें ।

जितुकीं देउळें तितुकीं सकळें । कळली पाहिजे ॥ १४ ॥

मछ कूर्म वाराह देउळें । भूगोळ धरिला सर्वकाळें ।

कराळें विक्राळें निर्मळें । कितियेक ॥ १५ ॥

कित्येक देऊळीं सौख्य पाहे । भरतां आवघें सिंध आहे ।

परी तें सर्वकाळ न राहे । अशाश्वत ॥ १६ ॥

अशाश्वताचा मस्तकमणीं । जयाची येवढी करणी ।

दिसेना तरी काय जालें धनी । तयासीच म्हणावें ॥ १७ ॥

उद्‍भवोन्मुख होतां अभेद । विमुख होतां उदंड खेद ।

ऐसा अधोर्ध संवाद । होत जातो ॥ १८ ॥

सकळांचे मूळ दिसेना । भव्य भारी आणी भासेना ।

निमिष्य येक वसेना । येके ठाइं ॥ १९ ॥

ऐसा अगाध परमात्मा । कोण जाणे त्याचा महिमा ।

तुझी लीळा सर्वोत्तमा । तूंच जाणसी ॥ २० ॥

संसारा आलियाचें सार्थक । जेथें नित्यानित्यविवेक ।

येहलोक आणी परलोक । दोनीं साधिले ॥ २१ ॥

मननसीळ लोकांपासीं । अखंड देव आहिर्निशीं ।

पाहातां त्यांच्या पूर्वसंचितासी । जोडा नाहीं ॥ २२ ॥

अखंड योग म्हणोनि योगी । योग नाहीं तो वियोगी ।

वियोगी तोहि योगी । योगबळें ॥ २३ ॥

भल्यांची महिमा ऐसी । जे सन्मार्ग लावी लोकांसी ।

पोहणार असतां बुडतयासी । बुडों नेदावें ॥ २४ ॥

स्थूळसूक्ष्मतत्वझाडा । पिंडब्रह्मांडाचा निवाडा ।

प्रचित पाहे ऐसा थोडा । भूमंडळीं ॥ २५ ॥

वेदांतीचें पंचिकर्ण । अखंड तयाचें विवर्ण ।

महांवाक्यें अंतःकरण । रहस्य पाहे ॥ २६ ॥

ये पृथ्वीमधें विवेकी असती । धन्य तयांची संगती ।

श्रवणमात्रें पावती गती । प्राणीमात्र ॥ २७ ॥

सत्संग आणी सत्शास्त्रश्रवण । अखंड होतसे विवर्ण ।

नाना सत्संग आणी उत्तम गुण । परोपकाराचे ॥ २८ ॥

जे सद्‍कीर्तीचे पुरुष । ते परमेश्वराचे अंश ।

धर्मस्थापनेचा हव्यास । तेथेंचि वसे ॥ २९ ॥

विशेष सारासार विचार । तेणें होय जग्गोद्धार ।

संगत्यागें निरंतर । होऊन गेले ॥ ३० ॥

इति श्रीदासभोधे गुरुशिष्यसंवादे

देवबळात्कारनाम समास पहिला ॥