Samas 10

समास 10 - दशक १७

समास दहावा : टोणपसिद्धलक्षण॥ श्रीराम ॥

आवर्णोदकीं हटकेश्वर । त्यास घडे नमस्कार ।

महिमा अत्यंतचि थोर । तया पाताळलिंगाचा ॥ १ ॥

परंतु तेथें जाववेना । शरीरें दर्शन घडेना ।

विवेकें आणावें अनुमाना । तया ईश्वरासी ॥ २ ॥

सातां समुद्रांचे वेडे । उदंड भूमि पैलिकडे ।

सेवटीं तुटले कडे । भूमंडळाचे ॥ ३ ॥

सात समुद्र वोलांडावे । तेथें जाणें कैसें फावे ।

म्हणोन विवेकी असावे । साधुजन ॥ ४ ॥

जें आपणास नव्हे ठावें । तें जाणतयास पुसावें ।

मनोवेगें तनें फिरावें । हें तों घडेना ॥ ५ ॥

जें चर्मदृष्टीस नव्हे ठावें । तें ज्ञानदृष्टीनें पाहावें ।

ब्रह्मांड विवरोन राहावें । समाधानें ॥ ६ ॥

मध्यें आहे भूमीचें चडळ । म्हणौन आकाश आणि पाताळ ।

तें चडळ नस्तां अंतराळ । चहुंकडे ॥ ७ ॥

तयास परब्रह्म म्हणावें । जें उपाधीवेगळें स्वभावें ।

जेथें दृश्यमायेच्या नांवें । सुन्याकार ॥ ८ ॥

दृष्टीचें देखणें दृश्य । मनाचें देखणें भास ।

मनातीत निराभास । विवेकें जाणावें ॥ ९ ॥

दृश्य भास अवघा विघडे । विवेक तेथें पवाडे ।

भूमंडळीं ज्ञाते थोडे । सूक्ष्मदृष्टीचे ॥ १० ॥

वाच्यांश वाचेनें बोलावा । न बोलतां लक्ष्यांश जाणावा ।

निर्गुण अनुभवास आणावा । गुणाचेनयोगें ॥ ११ ॥

नाना गुणास आहे नाश । निर्गुण तें अविनाश ।

ढोबळ्याहून विशेष । सूक्ष्म देखणें ॥ १२ ॥

जें दृष्टीस न पडे ठावें । तें ऐकोन जाणावें ।

श्रवणमननें पडे ठावें । सकळ कांहीं ॥ १३ ॥

अष्टधेचे जिनस नाना । उदंड पाहातां कळेना ।

अवघें सगट पिटावेना । कोणियेकें ॥ १४ ॥

सगट सारिखी स्थिती जाली । तेथें परीक्षाच बुडाली ।

चविनटानें कालविलीं । नाना अन्नें ॥ १५ ॥

टोणपा नव्हे गुणग्राहिक । मुर्खास कळेना विवेक ।

विवेक आणि अविवेक । येकचि म्हणती ॥ १६ ॥

उंच नीच कळेना ज्याला । तेथें अभासचि बुडाला ।

नाना अभ्यासें प्राणियाला । सुटिका कैंची॥ १७ ॥

वेड लागोन जालें वोंगळ । त्यास सारिखेंच वाटे सकळ ।

तें जाणावें बाश्कळ । विवेकी नव्हेती ॥ १८ ॥

ज्यास अखंड होतो नाश । त्यासीच म्हणती अविनाश ।

बहुचकीच्या लोकांस । काये म्हणावें ॥ १९ ॥

ईश्वरें नाना भेद केले । भेदें सकळ सृष्टी चाले ।

आंधळे परीक्षवंत मिळाले । तेथें परीक्षा कैंची ॥ २० ॥

जेथें परीक्षेचा अभाव । तो टोणपा समुदाव ।

गुणचि नाहीं गौरव । येईल कैंचें ॥ २१ ॥

खरें खोटें येकचि जालें । विवेकानें काय केलें ।

असार सांडून सार घेतलें । साधुजनीं ॥ २२ ॥

उत्तम वस्तूचि परीक्षा । कैसी घडे नतद्रक्षा ।

दीक्षाहीनापासीं दीक्षा । येईल कैंची ॥ २३ ॥

आपलेन वोंगळपणें । दिशाकरून शौच्य नेणे ।

वेद शास्त्रें पुराणें । त्यास काये करिती ॥ २४ ॥

आधीं राखावा आचार । मग पाहावा विचार।

आचारविचारें पैलपार । पाविजेतो ॥ २५॥

जे नेमकास न कळे । तें बश्कळास केवी कळे ।

डोळस ठकती आंधळे । कोण्या कामाचे ॥ २६ ॥

पापपुण्य स्वर्ग नर्क । अवघेंच मानिलें येक ।

विवेक आणी अविवेक । काये मानावें ॥ २७ ॥

अमृत विष येक म्हणती । परी विष घेतां प्राण जाती ।

कुकर्में होते फजिती । सत्कर्में कीर्ति वाढे ॥ २८ ॥

इहलोक आणि परलोक । जेथें नाहीं साकल्प विवेक ।

तेथें अवघेच निरार्थक । सकळ कांहीं ॥ २९ ॥

म्हणौन संतसंगेंचि जावें । सत्शास्त्रचि श्रवण करावें ।

उत्तम गुणास अभासावें । नाना प्रयेत्‍नें ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

टोणपसिद्धलक्षणनाम समास दहावा ॥

॥ दशक सतरावा समाप्त ॥