Samas 4

समास 4 - दशक १७

समास चौथा : अनुमाननिरसन॥ श्रीराम ॥

बहुत जनासी उपाये । वक्तयास पुसतां त्रासों नये ।

बोलतां बोलतां अन्वयें । सांडूं नये ॥ १ ॥

श्रोत्यानें आशंका घेतली । तै तत्काळ पाहिजे फेडिली ।

स्वगोष्टीनें सगोष्टी पेंचली । ऐसें न व्हावें ॥ २ ॥

पुढें धरितां मागें पेंचला । मागें धरितां पुढें उडाला ।

ऐसा सांपडतचि गेला । ठाइं ठाइं ॥ ३ ॥

पोहणारचि गुचक्या खातो । जनास कैसा काढूं पाहातो ।

आशय लोकांच राहातो । ठाइं ठाइं ॥ ४ ॥

आपणचि बोलिला संव्हार । आपणचि बोलिजे सर्वसार ।

दुस्तर मायेचा पार । टाकिला पाहिजे ॥ ५ ॥

जें जें सूक्ष्म नाम घ्यावें । त्याचें रूप बिंबऊन द्यावें ।

तरीच वक्ता म्हणवावें । विचारवंत ॥ ६ ॥

ब्रह्म कैसें मूळमाया कैसी । अष्टधाप्रकृती शिवशक्ती कैसी ।

शड्गुणेश्वराची स्थिति कैसी । गुणसाम्याची ॥ ७ ॥

अर्धनारीनटेश्वर । प्रकृतिपुरुषाचा विचार ।

गुणक्षोभिणी तदनंतर । त्रिगुण कैसे ॥ ८ ॥

पूर्वकक्ष कोठून कोठवरी । वाच्यांशलक्ष्यांशाची परी ।

सूक्ष्म नाना विचार करी । धन्य तो साधु ॥ ९ ॥

नान पाल्हाळीं पडेना । बोलिलेंचि बोलावेना ।

मौन्यगर्भ अनुमाना । आणून सोडी ॥ १० ॥

घडी येक विमळ ब्रह्म । घडी येक सर्व ब्रह्म ।

द्रष्टा साक्षी सत्ता ब्रह्म । क्षण येक ॥ ११ ॥

निश्चळ तेंचि जालें चंचळ । चंचळ तेंचि ब्रह्म केवळ ।

नाना प्रसंगीं खळखळ । निवाडा नाहीं ॥ १२ ॥

चळतें आणी निश्चळ । अवघें चैतन्यचि केवळ ।

रूपें वेगळालीं प्रांजळ । कदापी बोलवेना ॥ १३ ॥

उगीच करी गथागोवी । तो लोकांस कैसें उगवी ।

नाना निश्चयें नाना गोवी । पडत जाते ॥ १४ ॥

भ्रमास म्हणे परब्रह्म । परब्रह्मास ह्मणे भ्रम ।

ज्ञातेपणाचा संभ्रम । बोलोन दावी ॥ १५ ॥

घाली शास्त्रांची दडपण । प्रचितिविण निरूपण ।

पुसों जातां उगाच सीण । अत्यंत मानी ॥ १६ ॥

ज्ञात्यास आणि पदार्थभिडा । तो काय बोलेल बापुडा ।

सारासाराचा निवाडा । जाला पाहिजे ॥ १७ ॥

वैद्य मात्रेची स्तुती करी । मात्रा गुण कांहींच न करी ।

प्रचितिविण तैसी परी । ज्ञानाची जाली ॥ १८ ॥

तेथें नाहीं सारासार । तेथें अवघा अंधकार ।

नाना परीक्षेचा विचार । राहिला तेथें ॥ १९ ॥

पाप पुण्य स्वर्ग नर्क । विवेक आणि अविवेक ।

सर्वब्रह्मीं काये येक । सांपडलें नाहीं ॥ २० ॥

पावन आणि तें पतन । दोनीं मानिलीं तत्समान ।

निश्चये आणि अनुमान । ब्रह्मरूप ॥ २१ ॥

ब्रह्मरूप जालें आघवें । तेथें काये निवडावें ।

आवघी साकरचि टाकावें । काये कोठें ॥ २२ ॥

तैसें सार आणि असार । अवघा जाला येकंकार ।

तेथें बळावळा अविचार । विचार कैंचा ॥ २३ ॥

वंद्य निंद्य येक जालें । तेथें काये हाता आलें ।

उन्मत्त द्रव्यें जें भुललें । तें भलतेंच बोले ॥ २४ ॥

तैसा अज्ञान भ्रमें भुलला । सर्व ब्रह्म म्हणोन बैसला ।

माहांपापी आणि भला । येकचि मानी ॥ २५ ॥

सर्वसंगपरित्याग । अव्हासवा विषयेभोग ।

दोघे येकचि मानितां मग । काये उरलें ॥ २६ ॥

भेद ईश्वर करून गेला । त्याच्या वाचेन न वचे मोडिला ।

मुखामधें घांस घातला । तो अपानीं घालावा ॥ २७ ॥

ज्या इंद्रियास जो भोग । तो तो करी येथासांग ।

ईश्वराचें केलें जग । मोडितां उरेना ॥ २८ ॥

अवघी भ्रांतीची भुटाटकी । प्रचितिविण गोष्टी लटकी ।

वेड लागलें जे बटकी । ते भलतेंचि बोले ॥ २९ ॥

प्रत्ययज्ञाता सावधान । त्याचें ऐकावें निरूपण ।

आत्मसाक्षात्काराची खूण । तत्काळ बाणें ॥ ३० ॥

वेडें वांकडे जाणावें । आंधळें पाउलीं वोळखावें ।

बाश्कळ बोलणें सांडावें । वमक जैसें ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासभोधे गुरुशिष्यसंवादे

अनुमाननिर्शननाम समास चौथा ॥