Samas 3

समास 3 - दशक १८

समास तिसरा : निस्पृहशिकवण॥ श्रीराम ॥

दुल्लभ शरीरीं दुल्लभ आयुष्य । याचा करूं नये नास ।

दास म्हणे सावकास । विवेक करावा ॥ १ ॥

न पाहातां उत्तम विवेक । अवघा होतो अविवेक ।

अविवेकें प्राणी रंक । ऐसा दिसे ॥ २ ॥

हें आपलें आपण केलें । आळसें उदास नागविलें ।

वाईट संगतीनें बुडविलें । देखत देखतां ॥ ३ ॥

मूर्खपणाचा अभ्यास जाला । बाष्कळपणें घातला घाला ।

काम चांडाळा उठिला । तरुणपणीं ॥ ४ ॥

मूर्ख आळसी आणि तरुणा । सर्वांविषीं दैन्यवाणा ।

कांहीं मिळेना कोणा । काये म्हणावें ॥ ५ ॥

जें जें पाहिजे तें तें नाहीं । अन्नवस्त्र तेंहि नाहीं ।

उत्तम गुण कांहींच नाहीं । अंतर्यामीं ॥ ६ ॥

बोलतां येना बैसतां येना । प्रसंग कांहींच कळेना ।

शरीर मन हें वळेना । अभ्यासाकडे ॥ ७ ॥

लिहिणें नाहीं वाचणें नाहीं । पुसणें नाहीं सांगणें नाहीं ।

नेमस्तपणाचा अभ्यास नाहीं । बाष्कळपणें ॥ ८ ॥

आपणांस कांहींच येना । आणी सिकविलेंहि मानेना ।

आपण वेडा आणि सज्जना । बोल ठेवी ॥ ९ ॥

अंतरी येक बाहेरी येक । ऐसा जयाचा विवेक ।

परलोकाचें सार्थक । कैसें घडे ॥ १० ॥

आपला संसार नासला । मनामधें प्रस्तावला ।

तरी मग अभ्यास केला । पाहिजे विवेकाचा ॥ ११ ॥

येकाग्र करूंनिया मन । बळेंचि धरावें साधन ।

येत्‍नीं आळसाचें दर्शन । होऊंच नये ॥ १२ ॥

अवगुण अवघेचि सांडावे । उत्तम गुण अभ्यासावे ।

प्रबंद पाठ करीत जावें । जाड अर्थ ॥ १३ ॥

पदप्रबंद श्लोकप्रबंद । नाना धाटी मुद्रा छंद ।

प्रसंगज्ञानेंचि आनंद । होत आहे ॥ १४ ॥

कोणे प्रसंगीं काये म्हणावें । ऐसें समजोन जाणावें ।

उगेंचि वाउगें सिणावें । कासयासी ॥ १५ ॥

दुसयाचें अंतर जाणावें । आदर देखोन म्हणावें ।

जें आठवेल तें गावें । हें मूर्खपण ॥ १६ ॥

जयाची जैसी उपासना । तेंचि गावें चुकावेना ।

रागज्ञाना ताळज्ञाना । अभ्यासावें ॥ १७ ॥

साहित संगीत प्रसंग मानें । करावीं कथेंचीं घमशानें ।

अर्थांतर श्रवणमननें । काढीत जावें ॥ १८ ॥

पाठ उदंडचि असावें । सर्वकाळ उजळीत जावें ।

सांगितलें गोष्टीचें असावें । स्मरण अंतरीं ॥ १९ ॥

अखंड येकांत सेवावा । ग्रन्थमात्र धांडोळावा ।

प्रचित येईल तो घ्यावा । अर्थ मनीं ॥ २० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

निस्पृहशिकवणनिरूपणनाम समास तिसरा ॥