Samas 8

समास 8 - दशक १८

समास आठवा : अंतर्देवनिरूपण॥ श्रीराम ॥

ब्रह्म निराकार निश्चळ । आत्म्यास विकार चंचळ ।

तयास म्हणती सकळ । देव ऐसें ॥ १ ॥

देवाचा ठावचि लागेना । येक देव नेमस्त कळेना ।

बहुत देवीं अनुमानेना । येक देव ॥ २ ॥

म्हणोनी विचार असावा । विचारें देव शोधावा ।

बहुत देवांचा गोवा । पडोंचि नये ॥ ३ ॥

देव क्षत्रीं पाहिला । त्यासारिखा धातूचा केला ।

पृथ्वीमधें दंडक चालिला । येणें रीतीं ॥ ४ ॥

नाना प्रतिमादेवांचें मूळ । तो हा क्षत्रदेवचि केवळ ।

नाना क्षत्रें भूमंडळ । शोधून पाहावें ॥ ५ ॥

क्षत्रदेव पाषाणाचा । विचार पाहातां तयाचा ।

तंत लागला मुळाचा । अवताराकडे ॥ ६ ॥

अवतारी देव संपले । देहे धरुनी वर्तोन गेले ।

त्याहून थोर अनुमानले । ब्रह्मा विष्णु महेश ॥ ७ ॥

त्या तिही देवांस ज्याची सत्ता । तो अंतरात्माचि पाहातां ।

कर्ता भोक्ता तत्वता । प्रतक्ष आहे ॥ ८ ॥

युगानयुगें तिन्ही लोक । येकचि चालवी अनेक ।

हा निश्चयाचा विवेक । वेदशास्त्रीं पाहावा ॥ ९ ॥

आत्मा वर्तवितो शरीर । तोचि देव उत्तरोत्तर ।

जाणीवरूपें कळिवर । विवेकें वर्तवी ॥ १० ॥

तो अंतर्देव चुकती । धांवा घेऊन तीर्था जाती ।

प्राणी बापुडे कष्टती । देवास नेणतां ॥ ११ ॥

मग विचारिती अंतःकर्णीं । जेथें तेथें धोंडा पाणी ।

उगेंचि वणवण हिंडोनि । काये होतें ॥ १२ ॥

ऐसा ज्यासी विचार कळला । तेणें सत्संग धरिला ।

सत्संगें देव सांपडला । बहुत जनासी ॥ १३ ॥

ऐसीं हे विवेकाचीं कामें । विवेकी जाणतील नेमें ।

अविवेकी भुलले भ्रमें । त्यांस हें कळेना ॥ १४ ॥

अंतरवेधी अंतर जाणे । बाहेरमुद्रा कांहींच नेणें ।

म्हणोन विवेकी शाहणे । अंतर शोधिती ॥ १५ ॥

विवेकेंविण जो भाव । तो भावचि अभाव ।

मुर्खस्य प्रतिमा देव । ऐसें वचन ॥ १६ ॥

पाहात समजत सेवटा गेला । तोचि विवेकी भला ।

तत्वें सांडुनी पावला । निरंजनीं ॥ १७ ॥

आरे जें आकारासी येतें । तें अवघेंच नासोन जतें ।

मग गल्बल्यावेगळें तें । परब्रह्म जाणावें ॥ १८ ॥

चंचळ देव निश्चळ ब्रह्म । परब्रह्मीं नाहीं भ्रम ।

प्रत्ययज्ञानें निभ्रम । होईजेतें ॥ १९ ॥

प्रचीतीविण जें केलें । तें तें अवघें वेर्थ गेलें ।

प्राणी कष्टकष्टोंचि मेलें । कर्मकचाटें ॥ २० ॥

कर्मावेगळें न व्हावें । तरी देवास कासया भजावें ।

विवेकी जाणती स्वभावें । मूर्ख नेणे ॥ २१ ॥

कांहीं अनुमानलें विचारें । देव आहे जगदांतरें ।

सगुणाकरितां निर्धारें । निर्गुण पाविजे ॥ २२ ॥

सगुण पाहातां मुळास गेला । सहजचि निर्गुण पावला ।

संगत्यागें मोकळा जाला । वस्तुरूप ॥ २३ ॥

परमेश्वरीं अनुसंधान । लावितां होईजे पावन ।

मुख्य ज्ञानेंचि विज्ञान । पाविजेतें ॥ २४ ॥

ऐसीं हे विवेकाचीं विवर्णें । पाहावीं सुचित अंतःकर्णें ।

नित्यानित्य विवेकश्रवणें । जगदोधार ॥ २५ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

अंतर्देवनिरूपणनाम समास आठवा ॥