Samas 1

समास 1 - दशक १९

समास पहिला : लेखनक्रियानिरूपण

॥ श्रीराम ॥

ब्राह्मणें बाळबोध अक्षर । घडसुनी करावें सुंदर ।

जें देखतांचि चतुर । समाधान पावती ॥ १ ॥

वाटोळें सरळें मोकळें । वोतलें मसीचें काळें ।

कुळकुळीत वळी चालिल्या ढाळें । मुक्तमाळा जैशा ॥ २ ॥

अक्षरमात्र तितुकें नीट । नेमस्त पैस काने नीट ।

आडव्या मात्रा त्या हि नीट । आर्कुलीं वेलांड्या ॥ ३ ॥

पहिलें अक्षर जें काढिलें । ग्रंथ संपेतों पाहात गेलें ।

येका टांकेंचि लिहिलें । ऐसें वाटे ॥ ४ ॥

अक्षराचें काळेपण । टांकाचें ठोसरपण ।

तैसेंचि वळण वांकाण । सारिखेंचि ॥ ५ ॥

वोळीस वोळी लागेना । आर्कुली मात्रा भेदीना ।

खालिले वोळीस स्पर्शेना । अथवा लंबाकार ॥ ६ ॥

पान शिषानें रेखाटावें । त्यावरी नेमकचि ल्याहावें ।

दुरी जवळी न व्हावें । अंतर वोळींचे ॥ ७ ॥

कोठें शोधासी आडेना । चुकी पाहातां सांपडेना ।

गरज केली हें घडेना । लेखकापसुनी ॥ ८ ॥

ज्याचें वय आहे नूतन । त्यानें ल्याहावें जपोन ।

जनासी पडे मोहन । ऐसें करावें ॥ ९ ॥

बहु बारिक तरुणपणीं । कामा नये म्हातारपणीं ।

मध्यस्त लिहिण्याची करणी । केली पाहिजे ॥ १० ॥

भोंवतें स्थळ सोडून द्यावें । मधेंचि चमचमित ल्याहावें ।

कागद झडतांहि झडावें । नलगेचि अक्षर ॥ ११ ॥

ऐसा ग्रंथ जपोनी ल्याहावा । प्राणी मात्रास उपजे हेवा ।

ऐसा पुरुष तो पाहावा । म्हणती लोक ॥ १२ ॥

काया बहुत कष्टवावी । उत्कट कीर्ति उरवावी ।

चटक लाउनी सोडावी । कांहीं येक ॥ १३ ॥

घट्य कागद आणावे । जपोन नेमस्त खळावे ।

लिहिण्याचे सामे असावे । नानापरी ॥ १४ ॥

सुया कातया जागाईत । खळी घोंटाळें तागाईत ।

नाना सुरंग मिश्रित । जाणोनि घ्यावें ॥ १५ ॥

नाना देसीचे बरु आणावे । घटी बारिक सरळे घ्यावे ।

नाना रंगाचे आणावे । नाना जिनसी ॥ १६ ॥

नाना जिनसी टांकतोडणी । नाना प्रकारें रेखाटणी ।

चित्रविचित्र करणी । सिसेंलोळ्या ॥ १७ ॥

हिंगुळ संग्रहीं असावे । वळले आळिते पाहोन घ्यावे ।

सोपें भिजौनी वाळवावे । संग्रह मसीचे ॥ १८ ॥

तगटी इतिश्रया कराव्या । बंदरी फळ्या घोटाव्या ।

नाना चित्रीं चिताराव्या । उंच चित्रें ॥ १९ ॥

नाना गोप नाना बासनें । मेणकापडें सिंदुरवणें ।

पेट्या कुलुपें जपणें । पुस्तकाकारणें ॥ २० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

लेखनक्रियानिरूपणनाम समास पहिला ॥