Samas 2

समास 2 - दशक १९

समास दुसरा : विवरणनिरूपण॥ श्रीराम ॥

मागां बोलिले लेखनभेद । आतां ऐका अर्थभेद ।

नाना प्रकारीचे संवाद । समजोन घ्यावे ॥ १ ॥

शब्दभेद अर्थभेद । मुद्राभेद प्रबंधभेद ।

नाना शब्दाचे शब्दभेद । जाणोनी पाहावे ॥ २ ॥

नाना आशंका प्रत्योत्तरें । नाना प्रचित साक्षात्कारें ।

जेणें करितां जगदांतरें । चमत्कारती ॥ ३ ॥

नाना पूर्वपक्ष सिद्धांत । प्रत्ययो पाहावा नेमस्त ।

अनुमानाचे स्वस्तवेस्त । बोलोंचि नये ॥ ४ ॥

प्रवृत्ति अथवा निवृत्ती । प्रचितीविण अवघी भ्रांती ।

गलंग्यांमधील जगज्जोति । चेतेल कोठें ॥ ५ ॥

हेत समजोन उत्तर देणें । दुसयाचे जीवीचें समजणें ।

मुख्य चातुर्याचीं लक्षणें । तें हें ऐसीं ॥ ६ ॥

चातुर्येंविण खटपट । ते विद्यादि फलकट ।

सभेमधें आटघाट । समाधान कैचें ॥ ७ ॥

बहुत बोलणें ऐकावें । तेथें मोन्यचि धरावें ।

अल्पचिन्हें समजावें । जगदांतर ॥ ८ ॥

बाष्कळामधें बैसो नये । उद्धटासिं तंडों नये ।

आपणाकरितां खंडों नये । समाधान जनाचें ॥ ९ ॥

नेणतपण सोडूं नये । जाणपणें फुगो नये ।

नाना जनाचें हृदये । मृद शब्दें उकलावें ॥ १० ॥

प्रसंग जाणावा नेटका । बहुतांसी जाझु नका ।

खरें असतांचि नासका । फड होतो ॥ ११ ॥

शोध घेतां आळसों नये । भ्रष्ट लोकीं बैसों नये ।

बैसलें तरी टाकूं नये । मिथ्या दोष ॥ १२ ॥

अंतर आर्ताचें शोधावें । प्रसंगीं थोडें चि वाचावें ।

चटक लाउनी सोडावें । भल्या मनुष्यासी ॥ १३ ॥

मज्यालसींत बैसों नये । समाराधनेसी जाऊं नये ।

जातां येळीलवाणें होये । जिणें आपुलें ॥ १४ ॥

उत्तम गुण प्रगटवावे । मग भलत्यासी बोलतां फावे ।

भले पाहोन करावे । शोधून मित्र ॥ १५ ॥

उपासनेसारिखें बोलावें । सर्व जनासि तोषवावें ।

सगट बरेंपण राखावें । कोण्हीयेकासी ॥ १६ ॥

ठाईं ठाईं शोध घ्यावा । मग ग्रामीं प्रवेश करावा ।

प्राणीमात्र बोलवावा । आप्तपणें ॥ १७ ॥

उंच नीच म्हणों नये । सकळांचें निववावें हृदये ।

अस्तमानीं जाऊं नये । कोठें तर्‍ही ॥ १८ ॥

जगामधें जगमित्र । जिव्हेपासीं आहे सूत्र ।

कोठें र्‍ही सत्पात्र । शोधून काढावें ॥ १९ ॥

कथा होती तेथें जावें । दुरी दीनासारिखें बैसावें ।

तेथील सकळ हरद्र घ्यावें । अंतर्यामीं ॥ २० ॥

तेथें भले आडळती । व्यापा ते हि कळों येती ।

हळुहळु मंदगती । रीग करावा ॥ २१ ॥

सकळामधें विशेष श्रवण । श्रवणाहुनी थोर मनन ।

मननें होये समाधान । बहुत जनाचें ॥ २२ ॥

धूर्तपणें सकळ जाणावें अंतरीं अंतर बाणावें ।

समजल्याविण सिणावें । कासयासी ॥ २३ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

विवरणनिरूपणनाम समास दुसरा ॥