Samas 3

समास 3 - दशक १९

समास तिसरा : करंटलक्षणनिरूपण॥ श्रीराम ॥

सुचित करूनी अंतःकर्ण । ऐका करंटलक्षण ।

हें त्यागितां सदेवलक्षण । आंगीं बाणें ॥ १ ॥

पापाकरितां दरिद्र प्राप्त । दरिद्रें होये पापसंचित ।

ऐसेंचि होत जात । क्षणक्षणा ॥ २ ॥

याकारणें करंटलक्षणें । ऐकोनी त्यागचि करणें ।

म्हणिजे कांहीं येक बाणें । सदेवलक्षण ॥ ३ ॥

करंट्यास आळस आवडे । यत्‍न कदापि नावडे ।

त्याची वासना वावडे । अधर्मीं सदा ॥ ४ ॥

सदा भ्रमिष्ट निदसुरा । उगेंचि बोले सैरावैरा ।

कोणीयेकाच्या अंतरा । मानेचिना ॥ ५ ॥

लेहों नेणे वाचूं नेणे । सवदासुत घेऊं नेणे ।

हिशेब कितेब राखों नेणे । धारणा नाहीं ॥ ६ ॥

हारवी सांडी पाडी फोडी । विसरे चुके नाना खोडी ।

भल्याचे संगतीची आवडी । कदापी नाहीं ॥ ७ ॥

चाट गडी मेळविले । कुकर्मी मित्र केले ।

खट नट येकवटिले । चोरटे पापी ॥ ८ ॥

ज्यासीं त्यासीं कळकटा । स्वयें सदाचा चोरटा ।

परघातकी धाटामोटा । वाटा पाडी ॥ ९ ॥

आळसें शरीर पाळिलें । परंतु पोटेंविण गेलें ।

सुडकें मिळेनासें जालें । पांघराया ॥ ११ ॥

आळसे शरीर पाळी । अखंड कुंसी कांडोळी ।

निद्रेचे पाडी सुकाळीं । आपणासी ॥ १२ ॥

जनासीं मीत्री करीना । कठिण शब्द बोले नाना ।

मूर्खपणें आवरेना । कोणीयेकासी ॥ १३ ॥

पवित्र लोकांमधें भिडावे । वोंगळामधें निशंक धांवे ।

सदा मनापासून भावे । जननिंद्य क्रिया ॥ १४ ॥

तेथें कैचा परोपकार । केला बहुतांचा संव्हार ।

पापी अनर्थी अपस्मार । सर्वाबद्धी ॥ १५ ॥

शब्द सांभळून बोलेना । आवरितां आवरेना ।

कोणीयेकासी मानेना । बोलणें त्याचें ॥ १६ ॥

कोणीयेकास विश्वास नाहीं । कोणीयेकासीं सख्य नाहीं ।

विद्या वैभव कांहींच नाहीं । उगाचि ताठा ॥ १७ ॥

राखावीं बहुतांची अंतरें । भाग्य येतें तदनंतरें ।

ऐसीं हें विवेकाचीं उत्तरें । ऐकणार नाहीं ॥ १८ ॥

स्वयें आपणास कळेना । शिकविलें तें ऐकेना ।

तयासी उपाय नाना । काये करिती ॥ १९ ॥

कल्पना करी उदंड कांहीं । प्राप्तव्य तों कांहींच नहीं ।

अखंड पडिला संदेहीं । अनुमानाचे ॥ २० ॥

पुण्य मार्ग संडिला मनें । पाप झडावें काशानें ।

निश्चय नाहीं अनुमानें । नास केला ॥ २१ ॥

कांहींयेक पुर्तें कळेना । सभेमधें बोलों राहेना ।

बाष्कळ लाबाड ऐसें जना । कळों आलें ॥ २२ ॥

कांहीं नेमकपण आपुलें । बहुत जनासी कळों आलें ।

तेंचि मनुष्य मान्य जालें । भूमंडळीं ॥ २३ ॥

झिजल्यावांचून कीर्ति कैंची । मान्यता नव्हे कीं फुकाची ।

जिकडे तिकडे होते ची ची । अवलक्षणें ॥ २४ ॥

भल्याची संगती धरीना । आपणासी शाहाणे करीना ।

तो आपला आपण वैरी जाणा । स्वहित नेणे ॥ २५ ॥

लोकांसी बरें करवें । तें उसिणें सवेंचि घ्यावें ।

ऐसें जयाच्या जीवें । जाणिजेना ॥ २६ ॥

जेथें नाहीं उत्तम गुण । तें करंट्याचें लक्षण ।

बहुतांसीं न मने तें अवलक्षण । सहजचि जालें ॥ २७ ॥

कार्याकारण सकळ कांहीं । कार्येंविण तो कांहींच नाहीं ।

निकामी तो दुःखप्रवाहीं । वाहातचि गेला ॥ २८ ॥

बहुतांसीं मान्य थोडा । त्याच्या पापासी नाहीं जोडा ।

निराश्रई पडे उघडा । जेथें तेथें ॥ २९ ॥

याकारणें अवगुण त्यागावे । उत्तम गुण समजोन घ्यावें ।

तेणें मनासारिखें फावे । सकळ कांहीं ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

करंटलक्षणनिरूपणनाम समास तिसरा ॥