Samas 5

समास 5 - दशक १९

समास पाचवा : देहमान्यनिरूपण॥ श्रीराम ॥

मातीचे देव धोंड्याचे देव । सोन्याचे देव रुप्याचे देव ।

काशाचे देव पितळेचे देव । तांब्याचे देव चित्रलेपे ॥ १ ॥

रुविच्या लांकडाचे देव पोंवळ्य्यांचे देव । बाण तांदळे नर्मदे देव ।

शालिग्राम काश्मिरी देव । सूर्यकांत सोमकांत ॥ २ ॥

तांब्रनाणीं हेमनाणी । कोणी पूजिती देवार्चनीं ।

चक्रांगीत चक्रतीर्थाहुनी । घेऊन येती ॥ ३ ॥

उदंड उपासनेचे भेद । किती करावे विशद ।

आपलाले आवडीचा वेध । लागला जनीं ॥ ४ ॥

परी त्या सकळांचें हि कारण । मुळीं पाहावें स्मरण ।

तया स्मरणाचे अंश जाण । नाना देवतें ॥ ५ ॥

मुळीं द्रष्टा देव तो येक । त्याचे जाहाले अनेक ।

समजोन पाहातां विवेक । उमजों लागे ॥ ६ ॥

देह्यावेगळी भक्ति फावेना । देह्यावेगळा देव पावेना ।

याकारणें मूळ भजना । देहेचि आहे ॥ ७ ॥

देहे मुळींच केला वाव । तरी भजनासी कैंचा ठाव ।

म्हणोनी भजनाचा उपाव । देह्यात्मयोगें ॥ ८ ॥

देहेंविण देव कैसा भजावा । देहेंविण देव कैसा पुजावा ।

देह्याविण मोहछाव कैसा करावा । कोण्या प्रकारें ॥ ९ ॥

अत्र गंध पत्र पुष्प । फल तांबोल धूप दीप ।

नाना भजनाचा साक्षेप । कोठें करावा ॥ १० ॥

देवाचें तीर्थ कैसें घ्यावें । देवासी गंध कोठें लावावें ।

मंत्रपुष्प तरी वावें । कोणें ठाईं ॥ ११ ॥

म्हणोनी देह्याविण आडतें । अवघें सांकडेंचि पडतें ।

देह्याकरितां घडतें । भजन कांहीं ॥ १२ ॥

देव देवता भूतें देवतें । मुळींचे सामर्थ्ये आहे तेथें ।

अधिकारें नाना देवतें । भजत जावीं ॥ १३ ॥

नाना देवीं भजन केलें । तें मूळ पुरुषासी पावलें ।

याकारणें सन्मानिलें । पाहिजे सकळ कांहीं ॥ १४ ॥

मायावल्ली फांपावली । नाना देहेफळीं लगडली ।

मुळींची जाणीव कळों आली । फळामधें ॥ १५ ॥

म्हणोनी येळील न करावें । पाहाणें तें येथेंचि पाहावें ।

ताळा पडतां राहावें । समाधानें ॥ १६ ॥

प्राणी संसार टाकिती । देवास धुंडीत फिरती ।

नाना अनुमानीं पडती । जेथ तेथें ॥ १७ ॥

लोकांची पाहातां रिती । लोक देवार्चनें करिती ।

अथवा क्षत्रदेव पाहाती । ठाईं ठाईं ॥ १८ ॥

अथवा नाना अवतार । ऐकोनी धरिती निर्धार ।

परी तें अवघें सविस्तर । होऊन गेलें ॥ १९ ॥

येक ब्रह्माविष्णुमहेश । ऐकोन म्हणतीं हे विशेष ।

गुणातीत जो जगदीश । तो पाहिला पाहिजे ॥ २० ॥

देवासी नाहीं थानमान । कोठें करावें भजन ।

हा विचार पाहातां अनुमान । होत जातो ॥ २१ ॥

नसतां देवाचें दर्शन । कैसेन होईजे पावन ।

धन्य धन्य ते साधुजन । सकळ जाणती ॥ २२ ॥

भूमंडळी देव नाना । त्यांची भीड उलंघेना ।

मुख्य देव तो कळेना । कांहीं केल्यां ॥ २३ ॥

कर्तुत्व वेगळें करावें । मग त्या देवासी पाहावें ।

तरीच कांहींयेक पडे ठावें । गौप्यगुह्य ॥ २४ ॥

तें दिसेना ना भासेना । कल्पांतीं हि नासेना ।

सुकृतावेगळें विश्वासेना । तेथें मन ॥ २५ ॥

उदंड कल्पिते कल्पना । उदंड इछिते वासना ।

अभ्यांतरीं तरंग नाना । उदयातें पावती ॥ २६ ॥

म्हणोनी कल्पनारहित । तेचि वस्तु शाश्वत ।

अंत नाहीं म्हणोनी अनंत । बोलिजे तया ॥ २७ ॥

हें ज्ञानदृष्टीनें पाहावें । पाहोनी तेथेंचि राहावें ।

निजध्यासें तद्रूप व्हावें । संगत्यागें ॥ २८ ॥

नाना लीळा नाना लघवें । तें काये जाणिजे बापुड्या जीवें ।

संतसंगें स्वानुभवें । स्थिति बाणे ॥ २९ ॥

ऐसी सूक्ष्म स्थिति गती । कळतां चुके अधोगती ।

सद्‍गुरुचेनि सद्‍गती । तत्काळ होते ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

देहमान्यणनिरूपणनाम समास पांचवा ॥