Samas 8

समास 8 - दशक १९

समास आठवा : उपाधिलक्षणनिरूपण॥ श्रीराम ॥

सृष्टीमधें बहू लोक । परिभ्रमणें कळे कौतुक ।

नाना प्रकारीचे विवेक । आडळों लागती ॥ १ ॥

किती प्रपंची जन । अखंड वृत्ति उदासीन ।

सुखदुःखें समाधान । दंडळेना ॥ २ ॥

स्वभावेंचि नेमक बोलती । सहजचि नेमक चालती ।

अपूर्व बोलण्याची स्थिती । सकळांसी माने ॥ ३ ॥

सहजचि ताळज्ञान येतें । स्वभावेंचि रागज्ञान उमटतें ।

सहजचि कळत जातें । न्यायेनीतिलक्षण ॥ ४ ॥

येखादा आडळे गाजी । सकळ लोक अखंड राजी ।

सदा सर्वदा आवडी ताजी । प्राणीमात्राची ॥ ५ ॥

चुकोन उदंड आढळतें । भारी मनुष्य दृष्टीस पडतें ।

महंताचें लक्षणसें वाटतें । अकस्मात ॥ ६ ॥

ऐसा आडळतां लोक । चमत्कारें गुणग्राहिक ।

क्रिया बोलणें नेमक । प्रत्ययाचें ॥ ७ ॥

सकळ अवगुणामधें अवगुण । आपले अवगुण वाटती गुण ।

मोठें पाप करंटपण । चुकेना कीं ॥ ८ ॥

ढाळेंचि काम होतें सदा । जें जपल्यानें नव्हे सर्वदा ।

तेथें पीळपेंचाची आपदा । आडळेचिना ॥ ९ ॥

येकासी अभ्यासितां न ये । येकासी स्वभावेंचि ये ।

ऐसा भगवंताचा महिमा काये । कैसा कळेना ॥ १० ॥

मोठीं राजकारणें चुकती । राजकारणा वढा लागती ।

नाना चुकीची फजिती । चहुंकडे ॥ ११ ॥

याकारणें चुकों नये । म्हणिजे उदंड उपाये ।

उपायाचा अपाये । चुकतां होये ॥ १२ ॥

काये चुकलें तें कळेना । मनुष्याचें मनचि वळेना ।

खवळला अभिमान गळेना । दोहिंकडे ॥ १३ ॥

आवघे फडचि नासती । लोकांचीं मनें भंगती ।

कोठें चुकते युक्ती । कांहीं कळेना ॥ १४ ॥

व्यापेंविण आटोप केला । तो अवघा घसरतचि गेला ।

अकलेचा बंद नाहीं घातला । दुरीदृष्टीनें ॥ १५ ॥

येखादें मनुष्य तें सिळें । त्याचें करणेंचि बावळें

नाना विकल्पाचें जाळें । करून टाकी ॥ १६ ॥

तें आपणासी उकलेना । दुसयास कांहींच कळेना ।

नाचे विकल्पें कल्पना । ठाईं ठाईं ॥ १७ ॥

त्या गुप्त कल्पना कोणास कळाव्या । कोणें येऊन आटोपाव्या ।

ज्याच्या त्यानें कराव्या । बळकट बुद्धि ॥ १८ ॥

ज्यासी उपाधी आवरेना । तेणें उपाधी वाढवावीना ।

सावचित करूनियां मना । समाधानें असावें ॥ १९ ॥

धांवधावों उपाधी वेष्टी । आपण कष्टी लोक हि कष्टी ।

हे कामा नये गोष्टी । कुसमुसेची ॥ २० ॥

लोक बहुत कष्टी जाला । आपणहि अत्यंत त्रासला ।

वेर्थचि केला गल्बला । काअसयासी ॥ २१ ॥

असो उपाधीचें काम ऐसें । कांहीं बरें कांहीं काणोंसें ।

सकळ समजोन ऐसें । वर्ततां बरें ॥ २२ ॥

लोकांपासीं भावार्थ कैचा । आपण जगवावा तयांचा ।

सेवट उपंढर कोणाचा । पडोंचि नये ॥ २३ ॥

अंतरात्म्याकडे सकळ लागे । निर्गुणीं हें कांहींच न लगे ।

नाना प्रकारीचे दगे । चंचळामधें ॥ २४ ॥

शुद्ध विश्रांतीचें स्थळ । तें एक निर्मळ निश्चळ ।

तेथें विकारचि सकळ । निर्विकार होती ॥ २५ ॥

उद्वेग अवघे तुटोनि जाती । मनासी वाटे विश्रांती ।

ऐसी दुल्लभ परब्रह्मस्थिती । विवेकें सांभाळावी ॥ २६ ॥

आपणास उपाधी मुळींच नाहीं । रुणानुबंधें मिळाले सर्वहि ।

आल्यागेल्याची क्षिती नाहीं । ऐसें जालें पाहिजे ॥ २७ ॥

जो उपाधीस कंटाळला । तो निवांत होऊन बैसला ।

आटोपेना तो गल्बला । कासयासी ॥ २८ ॥

कांहीं गल्बला कांहीं निवळ । ऐसा कंठीत जावा काळ ।

जेणेंकरितां विश्रांती वेळ । आपणासी फावे ॥ २९ ॥

उपाधी कांहीं राहात नाहीं । समाधानायेवढें थोर नाहीं ।

नरदेहे प्राप्त होत नाहीं । क्षणक्षणा ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

उपाधिलक्षणनिरूपणनाम समास आठवा ॥