Samas 9

समास ९ - दशक १९

समास नववा : राजकारणनिरूपण॥ श्रीराम ॥

ज्ञानी आणी उदास । समुदायाचा हव्यास ।

तेणें अखंड सावकाश । येकांत सेवावा ॥ १ ॥

जेथें तजवीजा कळती । अखंड चाळणा निघती ।

प्राणीमात्राची स्थिती गती । कळों येते ॥ २ ॥

जरी हा चाळणाचि करीना । तरी कांहींच उमजेना ।

हिसेबझाडाचि पाहीना । दिवाळखोर ॥ ३ ॥

येक मिरासी साधिती । येक सीध्या गवाविती ।

व्यापकपणाची स्थिती । ऐसी आहे ॥ ४ ॥

जेणें जें जें मनीं धरिलें । तें तें आधींच समजलें ।

कृत्रिम अवघेंचि खुंटलें । सहजचि येणें ॥ ५ ॥

अखंड राहतां सलगी होते । अतिपरिचयें अवज्ञा घडते ।

याकारणें विश्रांती ते । घेतां नये ॥ ६ ॥

आळसें आळस केला । तरी मग कारबारचि बुडाला ।

अंतरहेत चुकत गेला । समुदायाचा ॥ ७ ॥

उदंड उपासनेचीं कामें । लावीत जावीं नित्यनेमें ।

अवकाश कैंचा कृत्रिमें । करावयासी ॥ ८ ॥

चोर भांडारी करावा । घसरतांच सांभाळावा ।

गोवा मूर्खपणाचा काढावा । हळु हळु ॥ ९ ॥

या अवघ्या पहिल्याच गोष्टी । प्राणी कोणी नव्हता कष्टी ।

राजकारणें मंडळ वेष्टी । चहुंकडे ॥ १० ॥

नष्टासी नष्ट योजावे । वाचळासी वाचाळ आणावे ।

आपणावरी विकल्पाचे गोवे । पडोंच नेदी ॥ ११ ॥

कांटीनें कांटी झाडावी । झाडावी परी ते कळों नेदावी ।

कळकटेपणाची पदवी । असों द्यावी ॥ १२ ॥

न कळतां करी कार्य जें तें । तें काम तत्काळचि होतें ।

गचगचेंत पडतां तें । चमत्कारें नव्हे ॥ १३ ॥

ऐकोनी आवडी लागावी । देखोनी बळकटचि व्हावी ।

सलगीनें आपली पदवी । सेवकामधें ॥ १४ ॥

कोणीयेक काम करितां होतें । न करितां तें मागें पडतें ।

या कारणें ढिलेपण तें । असोंचि नये ॥ १५ ॥

जो दुसयावरी विश्वासला । त्याचा कार्यभाग बुडाला ।

जो आपणचि कष्टत गेला । तोचि भला ॥ १६ ॥

अवघ्यास अवघें कळलें । तेव्हां तें रितें पडिलें ।

याकारणें ऐसें घडलें । न पाहिजे कीं ॥ १७ ॥

मुख्य सूत्र हातीं घ्यावें । करणें तें लोकांकरवीं करवावें ।

कित्तेक खलक उगवावे । राजकारणामधें ॥ १८ ॥

बोलके पहिलवान कळकटे । तयासीच घ्यावे झटे ।

दुर्जनें राजकारण दाटे । ऐसें न करावें ॥ १९ ॥

ग्रामण्य वर्मीं सांपडावें । रगडून पीठचि करावें ।

करूनि मागुती सांवरावें । बुडऊं नये ॥ २० ॥

खळदुर्जनासी भ्यालें । राजकारण नाहीं राखिलें ।

तेणें अवघें प्रगट जालें । बरें वाईट ॥ २१ ॥

समुदाव पाहिजे मोठा । तरी तनावा असाव्या बळकटा ।

मठ करुनी ताठा । धरूं नये ॥ २२ ॥

दुर्जन प्राणी समजावे । परी ते प्रगट न करावे ।

सज्जनापरीस आळवावे । महत्व देउनी ॥ २३ ॥

जनामधें दुर्जन प्रगट । तरी मग अखंड खटखट ।

याकारणें ते वाट । बुझूनि टाकावी ॥ २४ ॥

गनीमाच्या देखतां फौजा । रणशूरांच्या फुर्फुरिती भुजा ।

ऐसा पाहिजे किं राजा । कैपक्षी परमार्थी ॥ २५ ॥

तयास देखतां दुर्जन धाके । बैसवी प्रचितीचे तडाखे ।

बंडपाषांडाचे वाखे । सहजचि होती ॥ २६ ॥

हे धूर्तपणाचीं कामें । राजकारण करावें नेमें ।

ढिलेपणाच्या संभ्रमें । जाऊं नये ॥ २७ ॥

कोठेंच पडेना दृष्टीं । ठाईं ठाईं त्याच्या गोष्टी ।

वाग्विळासें सकळ सृष्टी । वेधिली तेणें ॥ २८ ॥

हुंब्यासीं हुंबा लाऊन द्यावा । टोणप्यास टोणपा आणावा ।

लौंदास पुढें उभा करावा । दुसरा लौंद ॥ २९ ॥

धटासी आणावा धट । उत्धटासी पाहिजे उत्धट ।

खटनटासी खटनट । अगत्य करी ॥ ३० ॥

जैशास तैसा जेव्हां भेटे । तेव्हां मज्यालसी थाटे ।

इतुकें होतें परी धनी कोठें । दृष्टीस न पडे ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

राजकारणनिरूपणनाम समास नववा ॥