Samas 10

समास 10 - दशक २

समास दहावा : पढतमूर्खलक्षण॥ श्रीराम ॥

मागां सांगितलीं लक्षणें । मूर्खा‍आंगी चातुर्य बाणे ।

आतां ऐका शाहाणे- । असोनि, मूर्ख ॥ १ ॥

तया नांव पढतमूर्ख । श्रोतीं न मनावें दुःख ।

अवगुण त्यागितां , सुख- । प्राप्त होये ॥ २ ॥

बहुश्रुत आणि वित्पन्न । प्रांजळ बोले ब्रह्मज्ञान ।

दुराशा आणि अभिमान । धरी, तो येक पढतमूर्ख ॥ ३ ॥

मुक्तक्रिया प्रतिपादी । सगुणभक्ति उछेदी ।

स्वधर्म आणि साधन निंदी । तो येक पढतमूर्ख ॥ ४ ॥

आपलेन ज्ञातेपणें । सकळांस शब्द ठेवणें ।

प्राणीमात्राचें पाहे उणें । तो येक पढतमूर्ख ॥ ५ ॥

शिष्यास अवज्ञा घडे । कां तो संकटीं पडे ।

जयाचेनि शब्दें मन मोडे । तो येक पढतमूर्ख ॥ ६ ॥

रजोगुणी तमोगुणी । कपटी कुटिळ अंतःकर्णी ।

वैभव देखोन वाखाणी । तो येक पढतमूर्ख ॥ ७ ॥

समूळ ग्रंथ पाहिल्याविण । उगाच ठेवी जो दूषण ।

गुण सांगतां अवगुण- । पाहे तो येक पढतमूर्ख ॥ ८ ॥

लक्षणें ऐकोन मानी वीट । मत्सरें करी खटपट ।

नीतिन्याय उद्धट । तो येक पढतमूर्ख ॥ ९ ॥

जाणपणें भरीं भरे । आला क्रोध नावरे ।

क्रिया शब्दास अंतरे । तो येक पढतमूर्ख ॥ १० ॥

वक्ता अधिकारेंवीण । वग्त्रृत्वाचा करी सीण ।

वचन जयाचें कठीण । तो येक पढतमूर्ख ॥ ११ ॥

श्रोता बहुश्रुतपणें । वक्तयास आणी उणें ।

वाचाळपणाचेनि गुणें । तो येक पढतमूर्ख ॥ १२ ॥

दोष ठेवी पुढिलांसी । तेंचि स्वयें आपणापासीं ।

ऐसें कळेना जयासी । तो येक पढतमूर्ख ॥ १३ ॥

अभ्यासाचेनि गुणें । सकळ विद्या जाणे ।

जनास निवऊं नेणें । तो येक पढतमूर्ख ॥ १४ ॥

हस्त बांधीजे ऊर्णतंतें । लोभें मृत्य भ्रमरातें ।

ऐसा जो प्रपंची गुंते । तो येक पढतमूर्ख ॥ १५ ॥

स्त्रियंचा संग धरी । स्त्रियांसी निरूपण करी ।

निंद्य वस्तु आंगिकारी । तो येक पढतमूर्ख ॥ १६ ॥

जेणें उणीव ये आंगासी । तेंचि दृढ धरी मानसीं ।

देहबुद्धि जयापासीं । तो येक पढतमूर्ख ॥ १७ ॥

सांडूनियां श्रीपती । जो करी नरस्तुती ।

कां दृष्टी पडिल्यांची कीर्ती- । वर्णी, तो येक पढतमूर्ख ॥ १८ ॥

वर्णी स्त्रियांचे आवेव । नाना नाटकें हावभाव ।

देवा विसरे जो मानव । तो येक पढतमूर्ख ॥ १९ ॥

भरोन वैभवाचे भरीं । जीवमात्रास तुछ्य करी ।

पाषांडमत थावरी । तो येक पढतमूर्ख ॥ २० ॥

वित्पन्न आणी वीतरागी । ब्रह्मज्ञानी माहायोगी ।

भविष्य सांगों लागे जगीं । तो येक पढतमूर्ख ॥ २१ ॥

श्रवण होतां अभ्यांतरीं । गुणदोषाची चाळणा करी ।

परभूषणें मत्सरी । तो येक पढतमूर्ख ॥ २२ ॥

नाहीं भक्तीचें साधन । नाहीं वैराग्य ना भजन ।

क्रियेविण ब्रह्मज्ञान- । बोले, तो येक पढतमूर्ख ॥ २३ ॥

न मनी तीर्थ न मनी क्षेत्र । न मनी वेद न मनी शास्त्र ।

पवित्रकुळीं जो अपवित्र । तो येक पढतमूर्ख ॥ २४ ॥

आदर देखोनि मन धरी । कीर्तीविण स्तुती करी ।

सवेंचि निंदी अनादरी । तो येक पढतमूर्ख ॥ २५ ॥

मागें येक पुढें येक । ऐसा जयाचा दंडक ।

बोले येक करी येक । तो येक पढतमूर्ख ॥ २६ ॥

प्रपंचविशीं सादर । परमार्थीं ज्याचा अनादर ।

जाणपणें घे अधार । तो येक पढतमूर्ख ॥ २७ ॥

येथार्थ सांडून वचन । जो रक्षून बोले मन ।

ज्याचें जिणें पराधेन । तो येक पढतमूर्ख ॥ २८ ॥

सोंग संपाधी वरीवरी । करूं नये तेंचि करी ।

मार्ग चुकोन भरे भरीं । तो येक पढतमूर्ख ॥ २९ ॥

रात्रंदिवस करी श्रवण । न संडी आपले अवगुण ।

स्वहित आपलें आपण । नेणे तो येक पढतमूर्ख ॥ ३० ॥

निरूपणीं भले भले । श्रोते ये‍ऊन बैसले ।

क्षुद्रें लक्षुनी बोले । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३१ ॥

शिष्य जाला अनधिकारी । आपली अवज्ञा करी ।

पुन्हां त्याची आशा धरी । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३२ ॥

होत असतां श्रवण । देहास आलें उणेपण ।

क्रोधें करी चिणचिण । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३३ ॥

भरोन वैभवाचे भरीं । सद्गु२रूची उपेक्षा करी ।

गुरुपरंपरा चोरी । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३४ ॥

ज्ञान बोलोन करी स्वार्थ । कृपणा ऐसा सांची अर्थ ।

अर्थासाठीं लावी परमार्थ । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३५ ॥

वर्तल्यावीण सिकवी । ब्रह्मज्ञान लावणी लावी ।

पराधेन गोसावी । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३६ ॥

भक्तिमार्ग अवघा मोडे । आपणामध्यें उपंढर पडे ।

ऐसिये कर्मीं पवाडे । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३७ ॥

प्रपंच गेला हातीचा । लेश नाहीं परमार्थाचा ।

द्वेषी देवां ब्राह्मणाचा । तो येक पढतमूर्ख ॥ ३८ ॥

त्यागावया अवगुण । बोलिलें पढतमूर्खाचें लक्षण ।

विचक्षणें नी‍उन पूर्ण । क्ष्मा केलें पाहिजे ॥ ३९ ॥

परम मूर्खामाजी मूर्ख । जो संसारीं मानी सुख ।

या संसारदुःखा ऐसें दुःख । आणीक नाहीं ॥ ४० ॥

तेंचि पुढें निरूपण । जन्मदुःखाचें लक्षण ।

गर्भवास हा दारुण । पुढें निरोपिला ॥ ४१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

पढतमूर्खलक्षणनाम समास दहावा ॥ १० ॥