Samas 9

समास ९ - दशक २

समास नववा : विरक्तलक्षण॥ श्रीराम ॥

ऐका विरक्तांची लक्षणें । विरक्तें असावें कोण्या गुणें ।

जेणें आंगीं सामर्थ्य बाणें । योगियाचें ॥ १ ॥

जेणें सत्कीर्ति वाढे । जेणें सार्थकता घडे ।

जेणेंकरितां महिमा चढे । विरक्तांसी ॥ २ ॥

जेणें परमार्थ फावे । जेणें आनंद हेलावे ।

जेणें विरक्ति दुणावे । विवेकेंसहित ॥ ३ ॥

जेणें सुख उचंबळे । जेणें सद्विद्या वोळे ।

जेणें भाग्यश्री प्रबळे । मोक्षेंसहित ॥ ४ ॥

मनोरथ पूर्ण होती । सकळ कामना पुरती ।

मुखीं राहे सरस्वती । मधुर बोलावया ॥ ५ ॥

हे लक्षणें श्रवण कीजे । आणी सदृढ जीवीं धरिजे ।

तरी मग विख्यात हो‍ईजे । भूमंडळीं ॥ ६ ॥

विरक्तें विवेकें असावें । विरक्तें अध्यात्म वाढवावें ।

विरक्तें धारिष्ट धरावें । दमनविषईं ॥ ७ ॥

विरक्तें राखावें साधन । विरक्तें लावावें भजन ।

विरक्तें विशेष ब्रह्मज्ञान । प्रगटवावें ॥ ८ ॥

विरक्तें भक्ती वाढवावी । विरक्ते शांती दाखवावी ।

विरक्तें येत्नें करावी । विरक्ती आपुली ॥ ९ ॥

विरक्तें सद्क्रि या प्रतिष्ठावी । विरक्तें निवृत्ति विस्तारावी ।

विरक्तें नैराशता धरावी । सदृढ जिवेंसीं ॥ १० ॥

विरक्तें धर्मस्थापना करावी । विरक्तें नीति आवलंबावी ।

विरक्तें क्ष्मा सांभाळावी । अत्यादरेंसी ॥ ११ ॥

विरक्तें परमार्थ उजळावा । विरक्तें विचार शोधावा ।

विरक्तें सन्निध ठेवावा । सन्मार्ग सत्वगुण ॥ १२ ॥

विरक्तें भाविकें सांभाळावीं । विरक्तें प्रेमळें निववावीं ।

विरक्तें साबडीं नुपेक्षावीं । शरणागतें ॥ १३ ॥

विरक्तें असावें परम दक्ष । विरक्तें असावें अंतरसाक्ष ।

विरक्तें वोढावा कैपक्ष । परमार्थाचा ॥ १४ ॥

विरक्तें अभ्यास करावा । विरक्तें साक्षेप धरावा ।

विरक्तें वग्त्रृत्वें उभारावा । मोडला परमार्थ ॥ १५ ॥

विरक्तें विमळज्ञान बोलावें । विरक्तें वैराग्य स्तवीत जावें ।

विरक्तें निश्चयाचें करावें । समाधान ॥ १६ ॥

पर्वें करावीं अचाटें । चालवावी भक्तांची थाटे ।

नाना वैभवें कचाटें । उपासनामार्ग ॥ १७ ॥

हरिकीर्तनें करावीं । निरूपणें माजवावीं ।

भक्तिमार्गे लाजवावीं । निंदक दुर्जनें ॥ १८ ॥

बहुतांस करावे परोपकार । भलेपणाचा जीर्णोद्धार ।

पुण्यमार्गाचा विस्तार । बळेंचि करावा ॥ १९ ॥

स्नान संध्या जप ध्यान । तीर्थयात्रा भगवद्भोजन ।

नित्यनेम पवित्रपण । अंतरशुद्ध असावें ॥ २० ॥

दृढ निश्चयो धरावा । संसार सुखाचा करावा ।

विश्वजन उद्धरावा । संसर्गमात्रें ॥ २१ ॥

विरक्तें असावें धीर । विरक्तें असावें उदार ।

विरक्तें असावें तत्पर । निरूपणविषईं ॥ २२ ॥

विरक्तें सावध असावें । विरक्तें शुद्ध मार्गें जावें ।

विरक्तें झिजोन उरवावें । सद्कीरर्तीसी ॥ २३ ॥

विरक्तें विरक्त धुंडावे । विरक्तें साधु वोळखावे ।

विरक्तें मित्र करावे । संत योगी सज्जन ॥ २४ ॥

विरक्तें करावीं पुरश्चरणें । विरक्तें फिरावीं तीर्थाटणें ।

विरक्तें करावीं नानास्थानें । परम रमणीय ॥ २५ ॥

विरक्तें उपाधी करावी । आणि उदासवृत्ति न संडावी ।

दुराशा जडो नेदावी । कोणयेकविषईं ॥ २६ ॥

विरक्तें असावें अंतरनिष्ठ । विरक्तें नसावें क्रियाभ्रष्ट ।

विरक्तें न व्हावें कनिष्ठ । पराधेनपणें ॥ २७ ॥

विरक्तें समय जाणावा । विरक्तें प्रसंग वोळखावा ।

विरक्त चतुर असाअवा । सर्वप्रकारें ॥ २८ ॥

विरक्तें येकदेसी नसावें । विरक्तें सर्व अभ्यासावें ।

विरक्तें अवघें जाणावें । ज्याचें त्यापरी ॥ २९ ॥

हरिकथा निरूपण । सगुणभजन ब्रह्मज्ञान ।

पिंडज्ञान तत्वज्ञान । सर्व जाणावें ॥ ३० ॥

कर्ममार्ग उपासनामार्ग । ज्ञानमार्ग सिद्धांतमार्ग ।

प्रवृत्तिमार्ग निवृत्तिमार्ग । सकळ जाणावें ॥ ३१ ॥

प्रेमळ स्थिती उदास स्थिती । योगस्थिती ध्यानस्थिती ।

विदेह स्थिती सहज स्थिती । सकळ जाणावें ॥ ३२ ॥

ध्वनी लक्ष मुद्रा आसनें । मंत्र यंत्र विधी विधानें ।

नाना मतांचें देखणें । पाहोन सांडावें ॥ ३३ ॥

विरक्तें असावें जगमित्र । विरक्तें असावें स्वतंत्र ।

विरक्तें असावें विचित्र । बहुगुणी ॥ ३४ ॥

विरक्तें असावें विरक्त । विरक्तें असावें हरिभक्त ।

विरक्तें असावें नित्यमुक्त । अलिप्तपणें ॥ ३५ ॥

विरक्तें शास्त्रें धांडोळावीं । विरक्तें मतें विभांडावीं ।

विरक्तें मुमुक्षें लावावीं । शुद्धमार्गें ॥ ३६ ॥

विरक्तें शुद्धमार्ग सांगावा । विरक्तें संशय छेदावा ।

विरक्तें आपला म्हणावा । विश्वजन ॥ ३७ ॥

विरक्तें निंदक वंदावें । विरक्तें साधक बोधावे ।

विरक्तें बद्ध चेववावे- । मुमुक्षनिरूपणें ॥ ३८ ॥

विरक्तें उत्तम गुण घ्यावे । विरक्तें अवगुण त्यागावे ।

नाना अपाय भंगावे । विवेकबळें ॥ ३९ ॥

ऐसीं हे उत्तम लक्षणें । ऐकावीं येकाग्र मनें ।

याचा अव्हेर न करणें । विरक्त पुरुषें ॥ ४० ॥

इतुकें बोलिलें स्वभावें । त्यांत मानेल तितुकें घ्यावें ।

श्रोतीं उदास न करावें । बहु बोलिलें म्हणौनी ॥ ४१ ॥

परंतु लक्षणें ने घेतां । अवलक्षणें बाष्कळता ।

तेणें त्यास पढतमूर्खता । येवों पाहे ॥ ४२ ॥

त्या पढतमूर्खाचें लक्षण । पुढिले समासीं निरूपण ।

बोलिलें असे सावधान- । हो‍ऊन आ‍इका ॥ ४३ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

विरक्तलक्षणनाम समास नववा ॥ ९ ॥