Samas 4

समास 4 - दशक २०

समास चौथा : आत्मानिरूपण

॥ श्रीराम ॥

सकळ जनास प्रार्थना । उगेंच उदास करावेंना ।

निरूपण आणावें मना । प्रत्ययाचें ॥ १ ॥

प्रत्यये राहिला येकेकडे । आपण धांवतो भलतेकडे ।

तरी सारासाराचे निवाडे । कैसे होती ॥ २ ॥

उगिच पाहातां सृष्टी । गल्बला दिसतो दृष्टीं ।

परी ते राजसत्तेची गोष्टी । वेगळीच ॥ ३ ॥

पृथ्वीमधें जितुकीं शरीरें । तितुकीं भगवंताचीं घरें ।

नाना सुखें येणें द्वारें । प्राप्त होती ॥ ४ ॥

त्याचा महिमा कळेल कोणाला । माता वांटून कृपाळु जाला ।

प्रत्यक्ष जगदीश जगाला । रक्षितसे ॥ ५ ॥

सत्त पृथ्वीमधें वांटली । जेथें तेथें विभागली ।

कळेनें सृष्टि चालिली । भगवंताचे ॥ ६ ॥

मूळ जाणत्या पुरुषाची सत्ता । शरीरीं विभागली तत्वता ।

सकळ कळा चातुर्यता । तेथें वसे ॥ ७ ॥

सकळ पुराचा ईश । जगामध्यें तो जगदीश ।

नाना शरीरीं सावकास । करूं लागे ॥ ८ ॥

पाहातां सृष्टिची रचना । ते येकाचेन चालेना ।

येकचि चालवी नाना । देह धरुनी ॥ ९ ॥

नाहीं उंच नीच विचारिलें । नाहीं बरें वाईट पाहिलें ।

कार्ये चालों ऐसें जालें । भगवंतासी ॥ १० ॥

किंवा नेणणें आडवें केलें । किंवा अभ्यासीं घातलें ।

हें कैसें कैसें केलें । त्याचा तोचि जाणे ॥ ११ ॥

जगदांतरीं अनुसंधान । बरें पाहाणें हेंचि ध्यान ।

ध्यान आणी तें ज्ञान । येकरूप ॥ १२ ॥

प्राणी संसारास आला । कांहीं येक शाहाणा जाला ।

मग तो विवरों लागला । भूमंडळीं ॥ १३ ॥

प्रगट रामाचें निशाण । आत्माराम ज्ञानघन ।

विश्वंभर विद्यमान । भाग्यें कळे ॥ १४ ॥

उपासना धुंडुन वासना धरिली । तरी ते लांबतचि गेली ।

महिमा न कळे बोलिली । येथार्थ आहे ॥ १५ ॥

द्रष्टा म्हणिजे पाहाता । साक्षी म्हणिजे जाणता ।

अनंतरूपी अनंता । वोळखावें ॥ १६ ॥

संगती असावी भल्यांची । धाटी कथा निरूपणाची ।

कांहीं येक मनाची । विश्रांती आहे ॥ १७ ॥

त्याहिमधें प्रत्ययेज्ञान । जाळून टाकिला अनुमान ।

प्रचितीविण समाधान । पाविजेल कैंचें ॥ १८ ॥

मूळसंकल्प तो हरिसंकल्प । मूळमायेमधील साक्षेप ।

जगदांतरीं तेंचि रूप । देखिजेतें ॥ १९ ॥

उपासना ज्ञानस्वरूप । ज्ञानीं चौथा देह आरोप ।

याकारणें सर्व संकल्प । सोडून द्यावा ॥ २० ॥

पुढें परब्रह्म विशाळ । गगनासारिखें पोकळ ।

घन पातळ कोमळ । काये म्हणावें ॥ २१ ॥

उपासना म्हणिजे ज्ञान । ज्ञानें पाविजे निरंजन ।

योगियांचें समाधान । येणें रितीं ॥ २२ ॥

विचार नेहटूनसा पाहे । तरी उपासना आपणचि आहे ।

येक जाये एक आहे । देह धरुनी ॥ २३ ॥

अखंड ऐसी घालमेली । पूर्वापार होत गेली ।

आतां हि तैसीच चालिली । उत्पत्ति स्थिती ॥ २४ ॥

बनावरी बनचरांची सत्ता । जळावरी जळचरांची सत्ता ।

भूमंडळीं भूपाळां समस्तां । येणेंचि न्यायें ॥ २५ ॥

सामर्थ्य आहे चळवळेचें । जो जो करील तयाचें ।

परंतु येथें भगवंताचें । अधिष्ठान पाहिजे ॥ २६ ॥

कर्ता जगदीश हें तों खरें । परी विभाग आला पृथकाकारें ।

तेथें अहंतेचें काविरें । बाधिजेना ॥ २७ ॥

हरिर्दाता हरिर्भोक्ता । ऐसें चालतें तत्वता ।

ये गोष्टीचा आतां । विचार पाहावा ॥ २८ ॥

सकळ कर्ता परमेश्वरु । आपला माइक विचारु ।

जैसें कळेल तैसें करूं । जगदांतरें ॥ २९ ॥

देवायेवढें चपळ नाहीं । ब्रह्मायेवढें निश्चळ नाहीं ।

पाइरी चढोन पाहीं । मूळपरियंत ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

आत्मानिरूपणनाम समास चौथा ॥