Samas 7

समास 7 - दशक २०

समास सातवा : आत्मानिरूपण

॥ श्रीराम ॥

अनुर्वाच्य समाधान जालें । तें पाहिजे बोलिलें ।

बोलिल्यासाठीं समाधान गेलें । हें तों घडेना ॥ १ ॥

कांहीं सांडावें लागत नाहीं । कांहीं मांडावें लागत नाहीं ।

येक विचार शोधून पाहीं । म्हणिजे कळे ॥ २ ॥

मुख्य कासीविश्वेश्वर । श्वेतबंद रामेश्वर ।

मलकार्जुन भीमाशंकर । गुण आत्मयाचे ॥ ३ ॥

जैसीं मुख्य बारा लिंगें । यावेगळीं अनंत लिंगें ।

प्रचित जाणिजेत जगें । गुण आत्मयाचे ॥ ४ ॥

भूमंडळीं अनंत शक्ति । नाना साक्षात्कार चमत्कार होती ।

नाना देवांच्या सामर्थ्यमूर्ती । गुण आत्मयाचे ॥ ५ ॥

नाना सिद्धांचीं सामर्थ्यें । नाना मंत्रांचीं सामर्थ्यें ।

नानामोहरेवल्लींत सामर्थ्यें । गुण आत्मयाचे ॥ ६ ॥

नाना तीर्थांचीं सामर्थ्यें । नाना क्षेत्रांचीं सामर्थ्यें ।

नाना भूमंडळीं सामर्थ्यें । गुण आत्मयाचे ॥ ७ ॥

जितुके कांहीं उत्तम गुण । तितुकें आत्मयाचें लक्षण ।

बरें वाईट तितुकें जाण । आत्म्याचकरितां ॥ ८ ॥

शुद्ध आत्मा उत्तम गुणी । सबळ आत्मा अवलक्षणी ।

बरी वाईट आवघी करणी । आत्मयाची ॥ ९ ॥

नाना साभिमान धरणें । नाना प्रतिसृष्टी करणें ।

नाना श्रापौश्रापलक्षणें आत्मयाचेनी ॥ १० ॥

पिंडाचा बरा शोध घ्यावा । तत्वांचा पिंड शोधावा ।

तत्वें शोधितां पिंड आघवा । कळों येतो ॥ ११ ॥

जड देह भूतांचा । चंचळ गुण आत्मयाचा ।

निश्चळ ब्रह्मावेगळा ठाव कैचा । जेथें तेथें ॥ १२ ॥

निश्चळ चंचळ आणी जड । पिंडीं करावा निवाड ।

प्रत्ययवेगळें जाड । बोलणें नाहीं ॥ १३ ॥

पिंडामधून आत्मा जातो । तेव्हां निवाडा कळों येतो ।

देहे जड हा पडतो । देखतदेखतां ॥ १४ ॥

जड तितुकें पडिलें । चंचळ तितुकें निघोनी गेलें ।

जडचंचळाचें रूप आलें । प्रत्ययासी ॥ १५ ॥

निश्चळ आहे सकळां ठाईं । हें तों पाहाणें नलगे कांहीं ।

गुणविकार तेथें नाहीं । निश्चळासी ॥ १६ ॥

जैसें पिंड तैसें ब्रह्मांड । विचार दिसतो उघड ।

जड चंचळ जातां जाड । परब्रह्मचि आहे ॥ १७ ॥

माहांभूतांचा खंबीर केला । आत्मा घालून पुतळा जाला ।

चालिला सृष्टीचा गल्बला । येणें रितीं ॥ १८ ॥

आत्मा माया विकार करी । आळ घालिती ब्रह्मावरी ।

प्रत्ययें सकळ कांहीं विवरी । तोचि भला ॥ १९ ॥

ब्रह्म व्यापक अखंड । वरकड व्यापकता खंड ।

शोधून पाहातं जड । कांहींच नाहीं ॥ २० ॥

गगनासी खंडता नये । गगनाचें नासेल काये ।

जरी जाला माहांप्रळये । सृष्टीसंव्हार ॥ २१ ॥

जें संव्हारामध्यें सापडले । तें सहजचि नासिवंत जालें ।

जाणते लोकीं उगविलें । पाहिजे कोडें ॥ २२ ॥

न कळतां वाटे कोडें । कळतां आवघें दिसें उघडें ।

म्हणोनी येकांतीं निवाडे । विचार पाहावा ॥ २३ ॥

मिळता प्रत्ययाचे संत । येकांपरीस येकांत ।

केली पाहिजे सावचित । नाना चर्चा ॥ २४ ॥

पाहिल्यावेगळें कळत नाहीं । कळतां कळतां संदेह नाहीं ।

विवेक पाहातां कोठेंचि नाहीं । मायाजाळ ॥ २५ ॥

गगनीं आभाळ आलें । मागुती सवेंचि उडालें ।

आत्म्याकरितां दृश्य जालें । उडेल तैसें ॥ २६ ॥

मुळापासून सेवटवरी । विवेकी विवेकें विवरी ।

तोचि निश्चय थावरी । चळेना ऐसा ॥ २७ ॥

वरकड निश्चय अनुमानाचे । अनुमानें बोलतां काये वेंचे ।

जाणते पुरुष प्रचितीचे । ते तों मानीतना ॥ २८ ॥

उगेंच बोलणें अनुमानाचें । अनुमानाचें कोण्या कामाचें ।

येथें सगट विचाराचें । काम नाहीं ॥ २९ ॥

सगट विचार तो अविचार । कित्येक म्हणती येकंकार ।

येकंकार भ्रष्टाकार । करूं नये ॥ ३० ॥

कृत्रिम अवघें सांडावें । कांहीं येक शुद्ध घ्यावें ।

जाणजाणों निवडावें । सारासार ॥ ३१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

आत्मानिरूपणनाम समास सातवा ॥