Samas 9

समास ९ - दशक २०

समास नववा : सूक्ष्मनिरूपण

॥ श्रीराम ॥

मृतिकापूजन करावें । आणी सवेंचि विसर्जावें ।

हें मानेना स्वभावें । अंतःकर्णासी ॥ १ ॥

देव पूजावा आणी टाकावा । हें प्रशस्त न वटे जीवा ।

याचा विचार पाहावा । अंतर्यामीं ॥ २ ॥

देव करिजे ऐसा नाहीं । देव टाकिजे ऐसा नाहीं ।

म्हणोनि याचा कांहीं । विचार पाहावा ॥ ३ ॥

देव नाना शरीरें धरितो । धरुनी मागुती सोडितो ।

तरी तो देव कैसा आहे तो । विवेकें वोळखावा ॥ ४ ॥

नाना साधनें निरूपणें । देव शोधायाकारणें ।

सकळ आपुले अंतःकर्णें । समजलें पाहिजे ॥ ५ ॥

ब्रह्मज्ञाचा उपाये । समजल्याविण देतां नये ।

पदार्थ आहे मा घे जाये । ऐसें म्हणावें ॥ ६ ॥

सगट लोकांचे अंतरींचा भाव । मज प्रतक्ष भेटवावा देव ।

परंतु विवेकाचा उपाव । वेगळाचि आहे ॥ ७ ॥

विचार पाहातां तगेना । त्यास देव ऐसें म्हणावेना ।

परंतु जन राहेना । काये करावें ॥ ८ ॥

थोर लोक मरोनि जाती । त्यांच्या सुरता करुनी पाहाती ।

तैसीच आहे हेहि गती । उपासनेची ॥ ९ ॥

थोर व्यापार ठाकेना जनीं । म्हणोनि केली रखतवानी ।

राजसंपदा तयाचेनी । प्राप्त कैची ॥ १० ॥

म्हणोनि जितुका भोळा भाव । तितुका अज्ञानाचा स्वभाव ।

अज्ञानें तरी देवाधिदेव । पाविजेल कैचा ॥ ११ ॥

अज्ञासी ज्ञान न माने । ज्ञात्यास अनुमान न माने ।

म्हणोनि सिद्धांचिये खुणें । पावलें पाहिजे ॥ १२ ॥

माया सांडून मुळास जावें । तरीच समाधान पावावें ।

ऐसें न होतां भरंगळावें । भलतीकडे ॥ १३ ॥

माया उलंघायाकारणें । देवासी नाना उपाय करणें ।

अध्यात्मश्रवणपंथेंचि जाणें । प्रत्ययानें ॥ १४ ॥

ऐसें न करितां लोकिकीं । अवघीच होते चुकामुकी ।

स्थिति खरी आणि लटकी । ऐसी वोळखावी ॥ १५ ॥

खोट्याचे वाटे जाऊं नये । खोट्याची संगती धरूं नये ।

खोटें संग्रहीं करूं नये । कांहींयेक ॥ १६ ॥

खोटें तें खोटेंचि खोटें । खयासी तगेनात बालटें ।

मन अधोमुख उफराटें । केलें पाहिजे ॥ १७ ॥

अध्यात्मश्रवण करीत जावें । म्हणिजे सकळ कांहीं फावे ।

नाना प्रकारीचे गोवे । तुटोनी जाती ॥ १८ ॥

सूत गुंतलें तें उकलावें । तैसे मन उगवावें ।

मानत मानत घालावें । मुळाकडे ॥ १९ ॥

सकळ कांहीं कालवलें । त्या सकळाचें सकळ जालें ।

शरीरीं विभागले । सकळ कांहीं ॥ २० ॥

काये तें येथेंचि पाहावें । कैसें तें येथेंचि शोधावें ।

सूक्ष्माचीं चौदा नांवें । येथेंचि समजावी ॥ २१ ॥

निर्गुण निर्विकारी येक । तें सर्वां ठाईं व्यापक ।

देह्यामधें तें निष्कळंक । आहे कीं नाहीं ॥ २२ ॥

मूळमाया संकल्परूप । तें अंतःकर्णाचें स्वरूप ।

जड चेतवी चैतन्यरूप । तें हि शरीरीं आहे ॥ २३ ॥

समानगुण गुणसाम्य । सूक्ष्म विचार तो अगम्य ।

सूक्ष्म साधु जाणते प्रणम्य । तया समस्तांसी ॥ २४ ॥

द्विधा भासतें शरीर । वामांग दक्षिणांग विचार ।

तोंचि अर्धनारीनटेश्वर । पिंडीं वोळखावा ॥ २५ ॥

तोचि प्रकृतिपुरुष जाणिजे । शिवशक्ती वोळखिजे ।

शडगुणईश्वर बोलिजे । तया कर्दमासी ॥ २६ ॥

तयासीच म्हणिजे महत्तत्त्व । जेथें त्रिगुणाचें गूढत्व ।

अर्धमात्रा शुद्धसत्व । गुणक्षोभिणा ॥ २७ ॥

त्रिगुणें चालतें शरीर । प्रतक्ष दिसतो विचार ।

मुळींच्या कर्दमाचें शरीर । ऐसें जाणावें ॥ २८ ॥

मन माया आणि जीव । हाहि दिसतो स्वभाव ।

चौदा नामांचा अभिप्राव । पिंडीं पाहावा ॥ २९ ॥

पिंड पडतां अवघेंचि जातें । परंतु परब्रह्म राहातें ।

शाश्वत समजोन मग तें । दृढ धरावें ॥ ३० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

सूक्ष्मनिरूपणनाम समास नववा ॥