Samas 7

समास 7 - दशक ३

समास सातवा : आधिभौतिक ताप॥ श्रीराम ॥

मागां जालें निरूपण । आध्यात्मिकाचें लक्षण ।

आतां आदिभूतिक तो कोण । सांगिजेल ॥ १॥

श्लोक ॥ सर्वभूतेन संयोगात् सुखं दुःखं च जायते ।

द्वितीयतापसंतापः सत्यं चैवाधिभौतिकः ॥

सर्व भूतांचेनि संयोगें । सुखदुःख उपजों लागे ।

ताप होतां मन भंगे । या नांव आदिभूतिक ॥ २॥

तरी या आदिभूतिकाचें लक्षण । प्रांजळ करूं निरूपण ।

जेणें अनुभवास ये पूर्ण । वोळखी तापत्रयाची ॥ ३॥

ठेंचा लागती मोडती कांटे । विझती शस्त्रांचे धायटे ।

सला सिलका आणी सरांटे । या नांव आदिभूतिक ॥ ४॥

अंग्या आणी काचकुहिरी । आवचटा लागे शरीरीं ।

गांधील ये‍ऊन दंश करी । या नांव आदिभूतिक ॥ ५॥

मासी गोमासी मोहळमासी । मुंगी तेलमुंगी डांस दसी ।

सोट जळू लागे यासी । आदिभूतिक बोलिजे ॥ ६॥

पिसा पिसोळे चांचण । कुसळें मुंगळे ढेंकुण ।

विसीफ भोवर गोंचिड जाण । या नांव आदिभूतिक ॥ ७॥

गोंबी विंचु आणी विखार । व्याघ्र लाअंडिगे आणी शूकर ।

गौसायळ सामर । या नांव आदिभूतिक ॥ ८॥

रानगाई रानम्हैसे । रानशकट्ट आणी रीसें ।

रानहाती लांवपिसें । या नांव आदिभूतिक ॥ ९॥

सुसरीनें वोढून नेलें । कां तें आवचितें बुडालें ।

आथवा खळाळीं पडिलें । या नांव आदिभूतिक ॥ १०॥

नाना विखारें आजगर । नाना मगरें जळचर ।

नाना वनचरें अपार । या नांव आदिभूतिक ॥ ११॥

अश्व वृषभ आणी खर । स्वान शूकर जंबुक मार्जर ।

ऐसीं बहुविध क्रूर । या नांव आदिभूतिक ॥ १२॥

ऐसीं कर्कशें भयानकें । बहुविध दुःखदायकें ।

दुःखें दारुणें अनेकें । या नांव आदिभूतिक ॥ १३॥

भिंती माळवंदे पडती । कडे भुयेरीं कोंसळती ।

वृक्ष आंगावरी मोडती । या नांव आदिभूतिक ॥ १४॥

कोणी येकाचा श्राप जडे । कोणी येकें केले चेडे ।

आधांतरी होती वेडे । या नांव आदिभूतिक ॥ १५॥

कोणी येकें चाळविलें । कोणी येकें भ्रष्टविले ।

कोणी येकें धरून नेलें । या नांव आदिभूतिक ॥ १६॥

कोणी येकें दिलें वीष । कोणी येकें लाविले दोष ।

कोणी येकें घातलें पाश । या नांव आदिभूतिक ॥ १७॥

अवचिता सेर लागला । नेणो बिबवा चिडला ।

प्राणी धुरें जाजावला । या नांव आदिभूतिक ॥ १८॥

इंगळावरी पाय पडे । शिळेखालें हात सांपडे ।

धावतां आडखुळे पडे । या नांव आदिभूतिक ॥ १९॥

वापी कूप सरोवर । गर्ता कडा नदीतीर ।

आवचितें पडे शरीर । या नांव आदिभूतिक ॥ २०॥

दुर्गाखालें कोंसळती । झाडावरून पडती ।

तेणें दुह्खें आक्रंदती । या नांव आदिभूतिक ॥ २१॥

सीतें वोठ तरकती । हात पाव टांका फुटती ।

चिखल्या जिव्हाळ्या लागती । या नांव आदिभूतिक ॥ २२॥

अशनपानाचिये वेळे । उष्ण रसें जिव्हा पोळे ।

दांत कस्करे आणी हरळे । या नांव आदिभूतिक ॥ २३॥

पराधेन बाळपणीं । कुशब्दमारजाचणी ।

अन्नवस्त्रेंवीण आळणी । या नांव आदिभूतिक ॥ २४॥

सासुरवास गालोरे । ठुणके लासणें चिमोरे ।

आलें रुदन न धरे । या नांव आदिभूतिक ॥ २५॥

चुकतां कान पिळिती । कां तो डोळा हिंग घालिती ।

सर्वकाळ धारकीं धरिती । या नांव आदिभूतिक ॥ २६॥

नाना प्रकारीचे मार । दुर्जन मारिती अपार ।

दुरी अंतरे माहेर । या नांव आदिभूतिक ॥ २७॥

कर्णनासिक विंधिलें । बळेंचि धरून गोंधिलें ।

खोडी जालिया पोळविलें । या नांव आदिभूतिक ॥ २८॥

परचक्रीं धरून नेलें । नीच यातीस दिधलें ।

दुर्दशा हो‍ऊन मेलें । या नांव आदिभूतिक ॥ २९॥

नाना रोग उद्भवले । जे आध्यात्मिकीं बोलिले ।

वैद्य पंचाक्षरी आणिले । या नांव आदिभूतिक ॥ ३०॥

नाना वेथेचें निर्शन । व्हावया औषध दारुण ।

बळात्कारें देती जाण । या नांव आदिभूतिक ॥ ३१॥

नाना वल्लीचे रस । काडे गर्गोड कर्कश ।

घेतां होये कासावीस । या नांव आदिभूतिक ॥ ३२॥

ढाळ आणी उखाळ देती । पथ्य कठीण सांगती ।

अनुपान चुकतां विपत्ती । या नांव आदिभूतिक ॥ ३३॥

फाड रक्त फांसणी । गुल्लडागांची जाचणी ।

तेणें दुःखें दुःखवे प्राणी । या नांव आदिभूतिक ॥ ३४॥

रुचिक बिबवे घालिती । नाना दुःखें दडपे देती ।

सिरा तोडिती जळा लाविती । या नांव आदिभूतिक ॥ ३५॥

बहु रोग बहु औषधें । सांगतां अपारें अगाधें ।

प्राणी दुखवे तेणें खेदें । या नांव आदिभूतिक ॥ ३६॥

बोलाविला पंचाक्षरी । धूरमार पीडा करी ।

नाना यातना चतुरीं । आदिभूतिक जाणिजे ॥ ३७॥

दरवडे घालूनियां जना । तश्कर करिती यातना ।

तेणें दुःख होये मना । या नांव आदिभूतिक ॥ ३८॥

अग्नीचेनि ज्वाळें पोळे । तेणें दुःखें प्राणी हरंबळे ।

हानी जालियां विवळे । या नांव आदिभूतिक ॥ ३९॥

नाना मंदिरें सुंदरें । नाना रत्नांचीं भांडारें ।

दिव्यांबरें मनोहरें । दग्ध होती ॥ ४०॥

नाना धान्यें नाना पदार्थ । नाना पशु नाना स्वार्थ ।

नाना पात्रें नाना अर्थ । मनुष्यें भस्म होती ॥ ४१॥

आग्न लागला सेती । धान्यें बणव्या आणी खडकुती ।

युक्षदंड जळोन जाती । अकस्मात ॥ ४२॥

ऐसा आग्न लागला । अथवा कोणी लाविला ।

हानी जाली कां पोळला । या नांव आदिभूतिक ॥ ४३॥

ऐसें सांगतां बहुत । होती वन्हीचे आघात ।

तेणे दुःखें दुःखवे चित्त । या नांव आदिभूतिक ॥ ४४॥

हारपे विसरे आणी सांडे । नासे गाहाळ फुटे पडे ।

असाध्य होये कोणीकडे । या नांव आदिभूतिक ॥ ४५॥

प्राणी स्थानभ्रष्ट जालें । नाना पशूतें चुकलें ।

कन्यापुत्र गाहाळले । या नांव आदिभूतिक ॥ ४६॥

तश्कर अथवा दावेदार । आवचितां करिती संव्हार ।

लुटिती घरें नेती खिल्लार । या नांव आदिभूतिक ॥ ४७॥

नाना धान्यें केळी कापिती । पानमळां मीठ घालिती ।

ऐसे नाना आघात करिती । या नांव आदिभूतिक ॥ ४८॥

मैंद उचले खाणोरी । सुवर्णपंथी भुररेकरी ।

ठकु सिंतरु वरपेकरी । वरपा घालिती ॥ ४९॥

गठीछोडे द्रव्य सोडिती । नाना आळंकार काढिती ।

नाना वस्तु मूषक नेती । या नांव आदिभूतिक ॥ ५०॥

वीज पडे हिंव पडे । प्राणी प्रजंनी सांपडे ।

कां तो माहापुरीं बुडे । या नांव आदिभूतिक ॥ ५१॥

भोवरें वळणें आणी धार । वोसाणें लाटा अपार ।

वृश्चिक गोंबी आजगर । वाहोन जाती ॥ ५२॥

तयामधें प्राणी सांपडला । खडकी बेटीं आडकला ।

बुडत बुडत वांचला । या नांव आदिभूतिक ॥ ५३॥

मनासारिखा नसे संसार । कुरूप कर्कश स्त्री क्रूर ।

विधवा कन्या मूर्ख पुत्र । या नांव आदिभूतिक ॥ ५४॥

भूत पिशाच्च लागलें । आंगावरून वारें गेलें ।

अबद्धमंत्रे प्राणी चळलें । या नांव आदिभूतिक ॥ ५५॥

ब्राह्मणसमंध शरीरीं । बहुसाल पीडा करी ।

शनेश्वराचा धोका धरी । या नांव आदिभूतिक ॥ ५६॥

नाना ग्रहे काळवार । काळतिथी घातचंद्र ।

काळवेळ घातनक्षत्र । या नांव आदिभूतिक ॥ ५७॥

सिंक पिंगळा आणी पाली । वोखटें होला काक कलाली ।

चिंता काजळी लागली । या नांव आदिभूतिक ॥ ५८॥

दिवटा सरवदा भाकून गेला । अंतरीं धोका लागला ।

दुःस्वप्नें जाजावला । या नांव आदिभूतिक ॥ ५९॥

भालु भुंके स्वान रडे । पाली अंगावरी पडे ।

नाना चिन्हें चिंता पवाडे । या नांव आदिभूतिक ॥ ६०॥

बाहेरी निघतां अपशकून । नाना प्रकारें विछिन्न ।

तेणें गुणें भंगे मन । या नांव आदिभूतिक ॥ ६१॥

प्राणी बंदी सांपडला । यातने वरपडा जाला ।

नाना दुःखें दुःखवला । या नांव आदिभूतिक ॥ ६२॥

प्राणी राजदंड पावत । जेरबंद चाबुक वेत ।

दरेमार तळवेमार होत । या नांव आदिभूतिक ॥ ६३॥

कोरडे पारंब्या फोक । बहुप्रकारें अनेक ।

बहुताडिती आदिभूतिक । या नांव बोलिजे ॥ ६४॥

मोघरीमार बुधलेमार । चौखुरून डंगारणेमार ।

बुक्या गचांड्या गुढघेमार । या नांव आदिभूतिक ॥ ६५॥

लाता तपराखा सेणमार । कानखडे दगडमार ।

नाना प्रकारींचे मार । या नांव आदिभूतिक ॥ ६६॥

टांगणें टिपया पिछोडे । बेडी बुधनाल कोलदंडे ।

रक्षणनिग्रह चहूंकडे । या नांव आदिभूतिक ॥ ६७॥

नाकवणी चुनवणी । मीठवणी रायवणी ।

गुळवण्याची जाचणी । या नांव आदिभूतिक ॥ ६८॥

जळामध्यें बुचकळिती । हस्तीपुढें बांधोन टाकिती ।

हाकिती छळिती यातायाती । या नांव आदिभूतिक ॥ ६९॥

कर्णछेद घ्राणछेद । हस्तछेद पादछेद ।

जिव्हाछेद अधरछेद । या नांव आदिभूतिक ॥ ७०॥

तीरमार सुळीं देती । नेत्र वृषण काढिती ।

नखोनखीं सुया मारिती । या नांव आदिभूतिक ॥ ७१ ॥

पारड्यामध्यें घालणें । कां कडेलोट करणें ।

कां भांड्यामुखें उडवणें । या नांव आदिभूतिक ॥ ७२॥

कानीं खुंटा आदळिती । अपानीं मेखा मारिती ।

खाल काढून टाकिती । या नांव आदिभूतिक ॥ ७३॥

भोत आणी बोटबोटी । अथवा गळ घालणें कंठीं ।

सांडस लावून आटाटी । या नांव आदिभूतिक ॥ ७४॥

सिसें पाजणें वीष देणें । अथवा सिरछेद करणें ।

कां पायातळीं घालणें । या नांव आदिभूतिक ॥ ७५॥

सरड मांजरें भरिती । अथवा फांसीं ने‍ऊन देती ।

नानापरी पीडा करिती । या नांव आदिभूतिक ॥ ७६॥

स्वानप्रळये व्याघ्रप्रळये । भूतप्रळये सुसरीप्रळये ।

शस्त्रप्रळये विझप्रळये । या नांव आदिभूतिक ॥ ७७॥

सीरा वोढून घेती । टेंभें ला‍उन भाजिती ।

ऐशा नाना विपत्ती । या नांव आदिभूतिक ॥ ७८॥

मनुष्यहानी वित्तहानी । वैभवहानी महत्वहानी ।

पशुहानी पदार्थहानी । या नांव आदिभूतिक ॥ ७९॥

बाळपणीं मरे माता । तारुण्यपणीं मरे कांता ।

वृद्धपणीं मृत्य सुता । या नांव आदिभूतिक ॥ ८०॥

दुःख दारिद्र आणी रुण । विदेशपळणी नागवण ।

आपदा अनुपत्ति कदान्न । या नांव आदिभूतिक ॥ ८१॥

आकांत वाखाप्रळये । युद्ध्य होतां पराजये ।

जिवलगांचा होये क्षये । या नांव आदिभूतिक ॥ ८२॥

कठीण काळ आणी दुष्काळ । साशंक आणी वोखटी वेळ ।

उद्वेग चिंतेचे हळाळ । या नांव आदिभूतिक ॥ ८३॥

घाणा चरखीं सिरकला । चाकाखालें सांपडला ।

नाना वन्हींत पडिला । या नांव आदिभूतिक ॥ ८४॥

नाना शस्त्रें भेदिला । नाना स्वापदीं भक्षिला ।

नाना बंदीं पडिला । या नांव आदिभूतिक ॥ ८५॥

नाना कुवासें निर्बुजे । नाना अपमानें लाजे ।

नाना शोकें प्राणी झिजे । या नांव आदिभूतिक ॥ ८६॥

ऐसें सांगतां अपार । आहेत दुःखाचे डोंगर ।

श्रोतीं जाणावा विचार । आदिभूतिकाचा ॥ ८७॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

आदिभौतिकतापनिरूपणनाम समास सातवा ॥ ७॥