Samas 10

समास 10 - दशक ४

समास दहावा : मुक्तिचतुष्टय॥ श्रीराम ॥

मुळीं ब्रह्म निराकार । तेथें स्फूर्तिरूप अहंकार ।

तो पंचभूतांचा विचार । ज्ञानदशकीं बोलिला ॥ १॥

तो अहंकार वायोरूप । तयावरी तेजाचें स्वरूप ।

तया तेजाच्या आधारें आप । आवर्णोदक दाटलें ॥ २॥

तया आवर्णोदकाच्या आधारें । धरा धरिली फणिवरें ।

वरती छपन्न कोटी विस्तारें । वसुंधरा हे ॥ ३॥

इयेवरी परिघ सप्त सागर । मध्य मेरू माहां थोर ।

अष्ट दिग्पाळ तो परिवार । अंतरें वेष्टित राहिला ॥ ४॥

तो सुवर्णाचा माहा मेरू । पृथ्वीस तयाचा आधारु ।

चौरुआसी सहस्र विस्तारु । रुंदी तयाची ॥ ५॥

उंच तरी मर्यादेवेगळा । भूमीमधें सहस्र सोळा ।

तया भोवता वेष्टित पाळा । लोकालोक पर्वताचा ॥ ६ ॥

तया ऐलिकडे हिमाचळ । जेथें पांडव गळाले सकळ ।

धर्म आणी तमाळनीळ । पुढें गेले ॥ ७॥

जेथें जावया मार्ग नाहीं । मार्गी पसरले माहा अही ।

सितसुखें सुखावले ते ही । पर्वतरूप भासती ॥ ८॥

तया ऐलिकडे सेवटीं जाण । बद्रिकाश्रम बद्रिनारायण ।

तेथें माहां तापसी, निर्वाण- । देहत्यागार्थ जाती ॥ ९॥

तया ऐलिकडे बद्रिकेदार । पाहोन येती लहानथोर ।

ऐसा हा अवघा विस्तार । मेरुपर्वताचा ॥ १०॥

तया मेरुपर्वतापाठारीं । तीन श्रृंगे विषमहारी ।

परिवारें राहिले तयावरी । ब्रह्मा विष्णु महेश ॥ ११॥

ब्रह्मश्रृंग तो पर्वताचा । विष्णुशृंग तो मर्गजाचा ।

शिवश्रृंग तो स्फटिकाचा । कैळास नाम त्याचें ॥ १२॥

वैकुंठ नाम विष्णुश्रृंगाचें । सत्यलोक नाम ब्रह्मश्रृंगाचें ।

अमरावती इंद्राचें । स्थळ खालतें । १३॥

तेथें गण गंधर्व लोकपाळ । तेतिस कोटी देव सकळ ।

चौदा लोक, सुवर्णाचळ- । वेष्टित राहिले ॥ १४॥

तेथें कामधेनूचीं खिलांरें । कल्पतरूचीं बनें अपारें ।

अमृताचीं सरोवरें । ठाईं ठाईं उचंबळतीं ॥ १५॥

तेथें उदंड चिंतामणी । हिरे परिसांचियां खाणी ।

तेथें सुवर्णमये धरणी । लखलखायमान ॥ १६॥

परम रमणीये फांकती किळा । नव्वरत्नाचिया पाषाणसिळा ।

तेथें अखंड हरुषवेळा । आनंदमये ॥ १७॥

तेथें अमृतांचीं भोजनें । दिव्य गंधें दिव्य सुमनें ।

अष्ट नायका गंधर्वगायनें । निरंतर ॥ १८॥

तेथें तारुण्य वोसरेना । रोगव्याधीहि असेना ।

वृधाप्य आणी मरण येना । कदाकाळीं ॥ १९॥

तेथें येकाहूनि येक सुंदर । तेथें येकाहूनि येक चतुर ।

धीर उदार आणी शूर । मर्यादेवेगळे ॥ २०॥

तेथें दिव्यदेह ज्योतिरूपें । विद्युल्यतेसारिखीं स्वरूपें ।

तेथें येश कीर्ति प्रतापें । सिमा सांडिली ॥ २१॥

ऐसें तें स्वर्गभुवन । सकळ देवांचें वस्तें स्थान ।

तयां स्थळाचें महिमान । बोलिजे तितुकें थोडें ॥ २२॥

येथें ज्या देवाचें भजन करावें । तेथें ते देवलोकीं राहावें ।

स्वलोकता मुक्तीचें जाणावें । लक्षण ऐसें ॥ २३॥

लोकीं राहावें ते स्वलोकता । समीप असावें ते समीपता ।

स्वरूपचि व्हावें ते स्वरूपता- । तिसरी मुक्ती ॥ २४॥

देवस्वरूप जाला देही । श्रीवत्स कौस्तुभ लक्ष्मी नाहीं ।

स्वरूपतेचें लक्षण पाहीं । ऐसें असे ॥ २५॥

सुकृत आहे तों भोगिती । सुकृत सरतांच ढकलून देती ।

आपण देव ते असती । जैसे तैसे ॥ २६॥

म्हणौनि तिनी मुक्ति नासिवंत । सायोज्यमुक्ती ते शाश्वत ।

तेहि निरोपिजेल सावचित्त । ऐक आतां ॥ २७॥

ब्रह्मांड नासेल कल्पांतीं । पर्वतासहित जळेल क्षिती ।

तेव्हां अवघेच देव जाती । मां मुक्ति कैंच्या तेथें ॥ २८॥

तेव्हां निर्गुण परमात्मा निश्चळ । निर्गुण भक्ती तेहि अचळ ।

सायोज्यमुक्ती ते केवळ । जाणिजे ऐसी ॥ २९॥

निर्गुणीं अनन्य असतां । तेणें होये सायोज्यता ।

सायोज्यता म्हणिजे स्वरूपता- । निर्गुण भक्ती ॥ ३०॥

सगुण भक्ती ते चळे । निर्गुण भक्ती ते न चळे ।

हें अवघें प्रांजळ कळे । सद्गुकरु केलियां ॥ ३१॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

मुक्तिचतुष्टयेनाम समास दहावा ॥ १०॥

॥ दशक चवथा समाप्त ॥