Samas 1

समास 1 - दशक ६

समास पहिला : देवशोधन

॥ श्रीराम ॥

चित्त सुचित करावें । बोलिलें तें जीवीं धरावें ।

सावध होऊन बैसावें । निमिष एक ॥ १॥

कोणी एके ग्रामीं अथवा देशीं । राहणें आहे आपणासी ।

न भेटतां तेथिल्या प्रभूसी । सौख्य कैंचें ॥ २॥

म्हणौनि ज्यास जेथें राहणें । तेणें त्या प्रभूची भेटी घेणें ।

म्हणिजे होय श्लाघ्यवाणें । सर्व कांहीं ॥ ३॥

प्रभूची भेटी न घेतां । तेथें कैंची मान्यता ।

आपुलें महत्व जातां । वेळ नाहीं ॥ ४॥

म्हणौनि रायापासूनि रंक । कोणी एक तरी नायक ।

त्यास भेटणें हा विवेक । विवेकी जाणती ॥ ५॥

त्यास न भेटतां त्याचे नगरीं । राहतां धरितील बेगारी ।

तेथें न करितां चोरी । अंगीं लागे ॥ ६॥

याकारणें जो शहाणा । तेणें प्रभूसी भेटावें जाणा ।

ऐसें न करितां दैन्यवाणा । संसार त्याचा ॥ ७॥

ग्रामीं थोर ग्रामाधिपती । त्याहूनि थोर देशाधिपती ।

देशाधिपतीहूनि नृपती । थोर जाणावा ॥ ८॥

राष्ट्राचा प्रभु तो राजा । बहुराष्ट्र तो महाराजा ।

महाराजांचाही राजा । तो चक्रवर्ती ॥ ९॥

एक नरपती एक गजपती । एक हयपती एक भूपती ।

सकळांमध्ये चक्रवर्ती । थोर राजा ॥ १०॥

असो ऐशिया समस्तां । एक ब्रह्मा निर्माणकर्ता ।

त्या ब्रह्म्यासही निर्मिता । कोण आहे ॥ ११॥

ब्रह्मा विष्णु आणि हर । त्यांसी निर्मिता तोचि थोर ।

तो ओळखावा परमेश्वर । नाना यत्‍नें ॥ १२॥

तो देव ठायीं पडेना । तरी यमयातना चुकेना ।

ब्रह्माण्डनायका चोजवेना । हें बरें नव्हे ॥ १३॥

जेणें संसारीं घातलें । अवघें ब्रह्माण्ड निर्माण केलें ।

त्यासी नाहीं ओळखिलें । तोचि पतित ॥ १४॥

म्हणोनि देव ओळखावा । जन्म सार्थकचि करावा ।

न कळे तरी सत्संग धरावा । म्हणजे कळे ॥ १५॥

जो जाणेल भगवंत । तया नांव बोलिजे संत ।

जो शाश्वत आणि अशाश्वत । निवाडा करी ॥ १६॥

चळेना ढळेना देव । ऐसा ज्याचा अंतर्भाव ।

तोचि जाणिजे महानुभाव । तोचि साधू ॥ १७॥

जो जनांमध्ये वागे । परी जनांवेगळी गोष्टी सांगे ।

ज्याचे अंतरीं ज्ञान जागे । तोचि साधू ॥ १८॥

जाणिजे परमात्मा निर्गुण । त्यासींच म्हणावें ज्ञान ।

त्यावेगळें तें अज्ञान । सर्व कांहीं ॥ १९॥

पोट भरावयाकारणें । नाना विद्या अभ्यास करणें ।

त्यास ज्ञान म्हणती परी तेणें । सार्थक नव्हे ॥ २०॥

देव ओळखावा एक । तेंचि ज्ञान तें सार्थक ।

येर अवघेंचि निरर्थक । पोटविद्या ॥ २१॥

जन्मवरी पोट भरिलें । देहाचें संरक्षण केलें ।

पुढें अवघेंचि व्यर्थ गेलें । अंतकाळीं ॥ २२॥

एवं पोट भरावयाची विद्या । तियेसी म्हणों नये सद्विद्या ।

सर्वव्यापक वस्तु सद्या । पाविजे तें ज्ञान ॥ २३॥

ऐसें जयापाशीं ज्ञान । तोचि जाणावा सज्जन ।

तयापासीं समाधान । पुशिलें पाहिजे ॥ २४॥

अज्ञानास भेटतां अज्ञान । तेथें कैंचें सांपडेल ज्ञान ।

करंट्यास करंट्याचें दर्शन । होतां भाग्य कैंचें ॥ २५॥

रोग्यापाशीं रोगी गेला । तेथें कैंचें आरोग्य त्याला ।

निर्बळापाशीं निर्बळाला । पाठी कैंची ॥ २६॥

पिशाच्यापाशीं पिशाच गेलें । तेथें कोण सार्थक झालें ।

उन्मत्तास उन्मत्त भेटलें । त्यास उमजवी कवणू ॥ २७॥

भिकायापाशीं मागतां भिक्षा । दीक्षाहीनापाशीं मागतां दीक्षा ।

उजेड पाहतां कृष्णपक्षा । पाविजे कैंचा ॥ २८॥

अबद्धापाशीं गेला अबद्ध । तो कैसेनि होईल सुबद्ध ।

बद्धास भेटतां बद्ध । सिद्ध नव्हे ॥ २९॥

देह्यापाशीं गेला देही । तो कैसेनि होईल विदेही ।

म्हणोनि ज्ञात्यावांचूनि नाहीं । ज्ञानमार्ग ॥ ३०॥

याकारणें ज्ञाता पहावा । त्याचा अनुग्रह घ्यावा ।

सारासारविचारें जीवा । मोक्ष प्राप्त ॥ ३१॥

हरि ॐ तत्सत् । इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

षष्ठदशके देवशोधननिरूपणं नाम प्रथमः समासः ॥ १॥