Samas 10

समास 10 - दशक ६

समास दहावा : अनुर्वाच्यनिरूपण॥ श्रीराम ॥

समाधान पुसतां कांहीं । म्हणती बोलिजे ऐसें नाहीं ।

तरी तें कैसें आहे सर्वही । मज निरूपावें ॥ १॥

मुक्यानें गूळ खादला । गोडी न ये सांगायाला ।

याचा अभिप्रायो मजला । निरूपण कीजे ॥ २॥

अनुभवही पुसों जातां । म्हणती न ये कीं सांगतां ।

तरी कोणापाशीं पुसों आतां । समाधान ॥ ३॥

जे ते अगम्य सांगती । न ये माझिया प्रचीती ।

विचार बैसे माझे चित्तीं । ऐसें करावें ॥ ४॥

ऐसें श्रोतयाचें उत्तर । याचें कैसें प्रत्युत्तर ।

निरूपिजेल तत्पर । होऊन ऐका ॥ ५॥

जें समाधानाचें स्थळ । कीं तो अनुभवचि केवळ ।

तेंचि स्वरूप प्रांजळ । बोलून दाऊं ॥ ६॥

जें बोलास आकळेना । बोलिल्याविणही कळेना ।

जयास कल्पितां कल्पना । हिंपुटी होय ॥ ७॥

तें जाणावें परब्रह्म । जें वेदांचें गुह्य परम ।

धरितां संत समागम । सर्वही कळे ॥ ८॥

तेंचि आतां सांगिजेल । जें समाधान सखोल ।

ऐक अनुभवाचे बोल । अनिर्वाच्य वस्तु ॥ ९॥

सांगतां न ये तें सांगणें । गोडी कळावया गूळ देणें ।

ऐसें हें सद्गुरुविणें । होणार नाहीं ॥ १०॥

सद्गुरुकृपा कळे त्यासी । जो शोधील आपणासी ।

पुढें कळेल अनुभवासी । आपेंआप वस्तु ॥ ११॥

दृढ करूनियां बुद्धि । आधीं घ्यावी आपुली शुद्धी ।

तेणें लागे समाधी । अकस्मात ॥ १२॥

आपुलें मूळ बरें शोधितां । आपुली तों मायिक वार्ता ।

पुढें वस्तूच तत्त्वतां । समाधान ॥ १३॥

आत्मा आहे सर्वसाक्षी । हें बोलिजे पूर्वपक्षीं ।

जो कोणी सिद्धांत लक्षी । तोचि साधु ॥ १४॥

सिद्धांत वस्तु लक्षूं जातां । सर्वसाक्षिणी ते अवस्था ।

आत्मा त्याहून परता । अवस्थातीत ॥ १५॥

पदार्थज्ञान जेव्हां सरे । द्रष्टा द्रष्टेपणें नुरे ।

ते समयीं फुंज उतरे । मीपणाचा ॥ १६॥

जेथें मुरालें मीपण । तेचि अनुभवाची खूण ।

अनिर्वाच्य समाधान । याकारणें बोलिजे ॥ १७॥

अत्यंत विचाराचे बोल । तरी ते मायिकचि फोल ।

शब्द सबाह्य सखोल । अर्थचि अवघा ॥ १८॥

शब्दाकरितां कळे अर्थ । अर्थ पाहतां शब्द व्यर्थ ।

शब्द सांगें तें यथार्थ । परी आपण मिथ्या ॥ १९॥

शब्दाकरितां वस्तु भासे । वस्तु पाहतां शब्द नासे ।

शब्द फोल अर्थ असे । घनदाटपणें ॥ २०॥

भूसाकरितां धान्य निपजे । धान्य घेऊन भूस टाकिजे ।

तैसा भूस शब्द जाणिजे । अर्थ धान्य ॥ २१॥

पोंचटामध्यें घनवट । घनवटीं उडे पोंचट ।

तैसा शब्द हा फलकट । परब्रह्मीं ॥ २२॥

शब्द बोलूनि राहे । अर्थ शब्दापूर्वींच आहे ।

याकारणें न साहे । उपमा तया अर्थासी ॥ २३॥

भूस सांडून कण घ्यावा । तैसा वाच्यांश त्यजावा ।

कण लक्ष्यांश लक्षावा । शुद्ध स्वानुभवें ॥ २४॥

दृश्यावेगळें बोलिजे । त्यास वाच्यांश म्हणिजे ।

त्याचा अर्थ तो जाणिजे । शुद्ध लक्ष्यांश ॥ २५॥

ऐसा जो शुद्ध लक्ष्यांश । तोचि जाणावा पूर्वपक्ष ।

स्वानुभव तो अलक्ष्य । लक्षिला न वचे ॥ २६॥

जेथें गाळून सांडिलें नभा । जो अनुभवाचा गाभा ।

ऐसा तोही उभा । कल्पित केला ॥ २७॥

मिथ्या कल्पनेपासून झाला । खरेंपण कैसें असेल त्याला ।

म्हणोनि तेथें अनुभवाला । ठावचि नाहीं ॥ २८॥

दुजेविण अनुभव । हें बोलणेंचि तों वाव ।

याकारणें नाहीं ठाव । अनुभवासी ॥ २९॥

अनुभवें त्रिपुटी उपजे । अद्वैतीं द्वैतचि लाजे ।

म्हणोनियां बोलणें साजे । अनिर्वाच्य ॥ ३०॥

दिवसरजनीचें परिमित । करावया मूळ आदित्य ।

तो आदित्य गेलिया उर्वरित । त्यासि काय म्हणावें ॥ ३१॥

शब्द मौनाचा विचार । व्हावया मूळ ओंकार ।

तो ओंकार गेलिया उच्चार । कैसा करावा ॥ ३२॥

अनुभव आणि अनुभविता । सकळ ये मायेचि करितां ।

ते माया मुळींच नसतां । त्यास काय म्हणावें ॥ ३३॥

वस्तु एक आपण एक । ऐशी असती वेगळीक ।

तरी अनुभवाचा विवेक । बोलों येता मुखें ॥ ३४॥

वेगळेपणाची माता । ते लटिकी वंध्येची सुता ।

म्हणूनियां अभिन्नता । मुळींच आहे ॥ ३५॥

अजन्मा होता निजला । तेणें स्वप्नीं स्वप्न देखिला ।

सद्गुरूसी शरण गेला । संसारदुःखें ॥ ३६॥

सद्गुरुकृपेस्तव । झाला संसार वाव ।

ज्ञान झालिया ठाव । पुसे अज्ञानाचा ॥ ३७॥

आहे तितुकें नाहीं झालें । नाहीं नाहींपणें निमालें ।

आहे नाहीं जाऊन उरलें । नसोन कांहीं ॥ ३८॥

शून्यत्वातीत शुद्ध ज्ञान । तेणें झालें समाधान ।

ऐक्यरूपें अभिन्न । सहजस्थिति ॥ ३९॥

अद्वैतनिरूपण होतां । निमाली द्वैताची वार्ता ।

ज्ञानचर्चा बोलों जातां । जागृति आली ॥ ४०॥

श्रोतीं व्हावें सावधान । अर्थीं घालावें मन ।

खुणे पावतां समाधान । अंतरीं कळे ॥ ४१॥

तेणें जितुकें ज्ञान कथिलें । तितुकें स्वप्नावारीं गेलें ।

अनिर्वाच्य सुख उरलें । शब्दातीत ॥ ४२॥

तेथें शब्देंविण ऐक्यता । अनुभव ना अनुभविता ।

ऐसा निवांत तो मागुता । जागृती आला ॥ ४३॥

तेणें स्वप्नीं स्वप्न देखिला । जागा होऊन जागृतीस आला ।

तेथें तर्क कुंठित जाहला । अंत न लगे ॥ ४४॥

या निरूपणाचें मूळ । केलेंच करूं प्रांजळ ।

तेणें अंतरीं निवळ । समाधान कळे ॥ ४५॥

तंव शिष्यें विनविलें । जी हें आतां निरूपिलें ।

तरी पाहिजे बोलिलें । मागुतें स्वामी ॥ ४६॥

मज कळाया कारण । केलेंच करावें निरूपण ।

तेथील जे का निजखूण । ते मज अनुभवावी ॥ ४७॥

अजन्मा तो सांगा कवण । तेणें देखिला कैसा स्वप्न ।

येथें कैसें निरूपण । बोलिलें आहे ॥ ४८॥

जाणोनि शिष्याचा आदर । स्वामी देती प्रत्युत्तर ।

तेंचि आतां अति तत्पर । श्रोतीं येथें परिसावें ॥ ४९॥

ऐक शिष्या सावधान । अजन्मा तो तूंचि जण ।

तुवां देखिला स्वप्नीं स्वप्न । तोही आतां सांगतों ॥ ५०॥

स्वप्नीं स्वप्नाचा विचार । तो तूं जाण हा संसार ।

तेथें तुवां सारासार । विचार केला ॥ ५१॥

रिघोनि सद्गुरूसी शरण । काढून शुद्ध निरूपण ।

याची करिसी उणखूण । प्रत्यक्ष आतां ॥ ५२॥

याचाचि घेतां अनुभव । बोलणें तितुकें होतें वाव ।

निवांत विश्रांतीचा ठाव । ते तूं जाण जागृती ॥ ५३॥

ज्ञानगोष्टीचा गलबला । सरोन अर्थ प्रगटला ।

याचा विचार घेतां आला । अंतरीं अनुभव ॥ ५४॥

तुज वाटे हे जागृती । मज झाली अनुभवप्राप्ती ।

या नांव केवळ भ्रांती । फिटलीच नाहीं ॥ ५५॥

अनुभव अनुभवीं विराला । अनुभवेंविण अनुभव आला ।

हाही स्वप्नींचा चेइला । नाहींस बापा ॥ ५६॥

जागा झालिया स्वप्नऊर्मी । स्वप्नीं म्हणसी अजन्मा तो मी ।

जागेपणीं स्वप्नऊर्मी । गेलीच नाहीं ॥ ५७॥

स्वप्नीं वाटे जागेपण । तैशी अनुभवाची खूण ।

आली परी तें सत्य स्वप्न । भ्रमरूप ॥ ५८॥

जागृति यापैलीकडे । तें सांगणें केवीं घडे ।

जेथें धारणाचि मोडे । विवेकाची ॥५९॥

म्हणोनि तें समाधान । बोलतांचि न ये ऐसें जाण ।

निःशब्दाची ऐशी खूण । ओळखावी ॥ ६०॥

ऐसें आहे समाधान । बोलतांच न ये जाण ।

इतुकेनें बाणली खूण । निःशब्दाची ॥ ६१॥

हरिः ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

षष्ठदशके अनिर्वाच्यनिरूपणं नाम दशमः समासः ॥ १०॥

॥ दशक सहावा समाप्त ॥