Samas 2

समास 2 - दशक ६

समास दुसरा : ब्रह्मपावननिरूपण॥ श्रीराम ॥

ऐका उपदेशाचीं लक्षणें । सायुज्यप्राप्ति होय जेणें ।

नाना मतांचें पेखणें । कामा नये सर्वथा ॥ १॥

ब्रह्मज्ञानावीण उपदेश । तो म्हणों नये विशेष ।

धान्येविण जैसें भूस । खातां नये ॥ २॥

नाना काबाड बडविलें । नातरी तक्रचि घुसळिलें ।

अथवा धुवणचि सेविलें । सावकाश ॥ ३॥

नाना साली भक्षिल्या । अथवा चोइट्या चोखिल्या ।

खोबरें सांडून खादल्या । नरोट्या जैशा ॥ ४॥

तैसें ब्रह्मज्ञानाविण । नाना उपदेशांचा शीण ।

सार सांडून असार कोण । शहाणा सेवी ॥ ५॥

आतां ब्रह्म जें कां निर्गुण । तेंचि केलें निरूपण ।

सुचित करावें अंतःकरण । श्रोतेजनीं ॥ ६॥

सकळ सृष्टीची रचना । तें हें पंचभौतिक जाणा ।

परंतु हें तगेना । सर्वकाळ ॥ ७॥

आदि अंतीं ब्रह्म निर्गुण । तेचि शाश्वताची खूण ।

येर पंचभौतिक सगुण । नाशवंत ॥ ८॥

येरवीं हीं पाहतां भूतें । देव कैसें म्हणावें त्यांतें ।

भूत म्हणतां मनुष्यांतें । विषाद वाटे ॥ ९॥

मा तो जगन्नाथ परमात्मा । त्यासि आणि भूतउतपमा ।

ज्याचा कळेना महिमा । ब्रह्मादिकांसी ॥ १०॥

भूतां ऐसा जगदीश । म्हणतां उत्पन्न होतो दोष ।

याकारणें महापुरुष । सर्व जाणती ॥ ११॥

पृथ्वी आप तेज वायु आकाश । यां सबाह्य जगदीश ।

पंचभूतांस आहे नाश । आत्मा अविनाशरूपी ॥ १२॥

जें जें रूप आणि नाम । तो तो अवघाच भ्रम ।

नामरूपातीत वर्म । अनुभवें जाणावें ॥ १३॥

पंचभूतें आणि त्रिगुण । ऐशी अष्टधा प्रकृति जाण ।

अष्टधा प्रकृतीस नामाभिधान । दृश्य ऐसें ॥ १४॥

तें हें दृश्य नाशिवंत । ऐसें वेद श्रुति बोलत ।

निर्गुण ब्रह्म शाश्वत । जाणती ज्ञानी ॥ १५॥

जें शस्त्रें तोडितां तुटेना । जें पावकें जाळितां जळेना ।

जें कालवितां कालवेना । आपेंकरूनी ॥ १६॥

जें वायूचेनि उडेना । जें पडेना ना झडेना ।

जें घडेना ना दडेना । परब्रह्म तें ॥ १७॥

ज्यासि वर्णचि नसे । जें सर्वांहूनि अनारिसें ।

परंतु असतचि असे । सर्वकाळ ॥ १८॥

दिसेना तरी काय झालें । परंतु सर्वत्र संचलें ।

सूक्ष्मचि कोंदाटलें । जेथें तेथें ॥ १९॥

दृष्टीस लागली सवे । जें दिसेल तेंचि पहावें ।

परंतु गुज तें जाणावें । गौप्य आहे ॥ २०॥

प्रगट तें जाणावें असार । आणि गुप्त तें जाणावें सार ।

सद्गुरुमुखें हा विचार । उमजों लागे ॥ २१॥

उमजेना तें उमजावें । दिसेना तें पहावें ।

जें कळेना तें जाणावें । विवेकबळें ॥ २२॥

गुप्त तेंचि प्रगटवावें । असाध्य तेंचि साधावें ।

कानडेंचि अभ्यासावें । सावकाश ॥ २३॥

वेद विरंचि आणि शेष । जेथें शिणले निःशेष ।

तेंचि साधावें विशेष । परब्रह्म तें ॥ २४॥

तरी तें कवणें परी साधावें । तेंचि बोलिलें स्वभावें ।

अध्यात्मश्रवणें पावावें । परब्रह्म तें ॥ २५॥

पृथ्वी नव्हे आप नव्हे । तेज नव्हे वायु नव्हे ।

वर्णव्यक्ति ऐसें नव्हे । अव्यक्त तें ॥ २६॥

तयास म्हणावें देव । वरकड लोकांचा स्वभाव ।

जितुके गांव तितुके देव । जनांकारणें ॥ २७॥

ऐसा देवाचा निश्चयो झाला । देव निर्गुण प्रत्यया आला ।

आतां आपणचि आपला । शोध घ्यावा ॥ २८॥

माझें शरीर ऐसें म्हणतो । तरी तो जाण देहावेगळाचि तो ।

मन माझें ऐसें जाणतो । तरी तो मनही नव्हे ॥ २९॥

पाहतां देहाचा विचार । अवघा तत्त्वांचा विस्तार ।

तत्त्वें तत्त्व झाडितां सार । आत्माचि उरे ॥ ३०॥

आपणासि ठावचि नाहीं । तेथें पाहणें नलगे कांहीं ।

तत्त्वें ठायींच्या ठायीं । विभागूनि गेलीं ॥ ३१॥

बांधली आहे तों गांठोडी । जो कोणी विचारें सोडी ।

विचार पाहतां गांठोडी । आढळेना ॥ ३२॥

तत्त्वांचें गांठोडें शरीर । याचा पाहतां विचार ।

एक आत्मा निरंतर । आपण नाहीं ॥ ३३॥

आपणासि ठावचि नाहीं । जन्म मृत्यु कैंचे काई ।

पाहतां वस्तूच्या ठायीं । पाप पुण्य नसे ॥ ३४॥

पाप पुण्य यमयातना । हें निर्गुणीं तों असेना ।

आपण तोचि तरी जन्ममरणा । ठावो कैंचा ॥ ३५॥

देहबुद्धीनें बांधला । तो विवेकें मोकळा केला ।

देहातीत होतां पावला । मोक्षपद ॥ ३६॥

झालें जन्माचें सार्थक । निर्गुण आत्मा आपण एक ।

परंतु हा विवेक । पाहिलाचि पहावा ॥ ३७॥

जागें होतां स्वप्न सरे । विवेक पाहतां दृश्य ओसरे ।

स्वरूपानुसंधानें तरे । प्राणिमात्र ॥ ३८॥

आपणास निवेदावें । आपण विवेकें नुरावें ।

आत्मनिवेदन जाणावें । याचें नांव ॥ ३९॥

आधीं अध्यात्मश्रवण । मग सद्गुरुपादसेवन ।

पुढें आत्मनिवेदन । सद्गुरुप्रसादें ॥ ४०॥

आत्मनिवेदनाउपरी । निखळ वस्तु निरंतरी ।

आपण आत्मा हा अंतरीं । बोध जाहला ॥ ४१॥

त्या ब्रह्मबोधें ब्रह्मचि झाला । संसारखेद तो उडाला ।

देह प्रारब्धीं टाकिला । सावकाश ॥ ४२॥

यासि म्हणिजे आत्मज्ञान । येणें पाविजे समाधान ।

परब्रह्मीं अभिन्न । भक्तचि जाहला ॥ ४३॥

आतां होणार तें होईना कां । आणि जाणार तें जाईना कां ।

तुटली मनांतील आशंका । जन्ममृत्यूची ॥ ४४॥

संसारीं पुंडावें चुकलें । देवां भक्तां ऐक्य झालें ।

मुख्य देवासि ओळखिलें । सत्संगेंकरूनी ॥ ४५॥

हरिः ऒं तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे षष्ठदशके

ब्रह्मपावननिरूपण नाम द्वितीयः समासः ॥ २॥