Samas 2

समास 2 - दशक ७

समास दुसरा : ब्रह्मनिरूपण॥ श्रीराम ॥

ब्रह्म निर्गुण निराकार । ब्रह्म निःसंग निराकार ।

ब्रह्मास नाहीं पारावार । बोलती साधू ॥ १॥

ब्रह्म सर्वांस व्यापक । ब्रह्म अनेकीं एक ।

ब्रह्म शाश्वत हा विवेक । बोलिला शास्त्रीं ॥ २॥

ब्रह्म अच्युत अनंत । ब्रह्म सदोदित संत ।

ब्रह्म कल्पनेरहित । निर्विकल्प ॥ ३॥

ब्रह्म दृश्यावेगळें । ब्रह्म शून्यत्वानिराळें ।

ब्रह्म इन्द्रियांच्या मेळें । चोजवेना ॥ ४॥

ब्रह्म दृष्टीस दिसेना । ब्रह्म मूर्खास असेना ।

ब्रह्म सद्‌गुरुविण येइना । अनुभवासी ॥ ५॥

ब्रह्म सकळांहूनि थोर । ब्रह्मा ऐसें नाहीं सार ।

ब्रह्म सूक्ष्म अगोचर । ब्रह्मादिकांसी ॥ ६॥

ब्रह्म शब्दीं ऐसें तैसें । बोलिजे त्याहूनि अनारिसें ।

परी तें श्रवणअैभ्यासें । पाविजे ब्रह्म ॥ ७॥

ब्रह्मास नामें अनंत । परी तें ब्रह्म नामातीत ।

ब्रह्मास हे दृष्टांत । देतां न शोभती ॥ ८॥

ब्रह्मासारिखें दुसरें । पाहतां काय आहे खरें ।

ब्रह्मीं दृष्टांतउत्तरें । कदा न साहती ॥ ९॥

यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह ॥

जेथें वाचा निवर्तती । मनास नाहीं ब्रह्मप्राप्ती ।

ऐसें बोलिती श्रुती । सिद्धांतवचन ॥ १०॥

कल्पनारूप मन पाहीं । ब्रह्मीं कल्पनाचि नाहीं ।

म्हणोनि हें वाक्य कांहीं । अन्यथा नव्हे ॥ ११॥

आतां मनासि जें अप्राप्त । तें कैसेनि होईल प्राप्त ।

ऐसें म्हणाल तरी कृत्य । सद्‌गुरुविण नाहीं ॥ १२॥

भांडारगृहें भरलीं । परी असती आडकलीं ।

हातास न येतां किल्ली । सर्वही अप्राप्त ॥ १३॥

तरी ते किल्ली कवण । मज करावी निरूपण ।

ऐसी श्रोता पुसे खूण । वक्तयासी ॥ १४॥

सद्‌गुरुकृपा तेचि किल्ली । जेणें बुद्धी प्रकाशली ।

द्वैतकपाटें उघडलीं । एकसरां ॥ १५॥

तेथें सुख असे वाड । नाहीं मनासी पवाड ।

मनेंविण कैवाड । साधनांचा ॥ १६॥

त्याची मनाविण प्राप्ती । कीं वासनेविण तृप्ती ।

तेथें न चले व्युत्पत्ती । कल्पनेची ॥ १७॥

तें परेहुनी पर । मनबुद्धि‍अगोचर ।

संग सोडितां सत्वर । पाविजे तें ॥ १८॥

संग सोडावा आपुला । मग पहावें तयाला ।

अनुभवी तो या बोला । सुखावेल गा ॥ १९॥

आपण म्हणजे मीपण । मीपण म्हणजे जीवपण ।

जीवपण म्हणजे अज्ञान । संग जडला ॥ २०॥

सोडितां तया संगासी । ऐक्य होय निःसंगासी ।

कल्पनेविण प्राप्तीसी । अधिकार ऐसा ॥ २१॥

मी कोण ऐसें नेणिजे । तया नांव अज्ञान बोलिजे ।

अज्ञान गेलिया पाविजे । परब्रह्म तें ॥ २२॥

देहबुद्धीचें थोरपण । परब्रह्मीं न चले जाण ।

तेथें होतसे निर्वाण । अहंभावासी ॥ २३॥

ऊंच नीच नाहीं परी । रायारंका एकच सरी ।

झाला पुरुष अथवा नारी । तरी एकचि पद ॥ २४॥

ब्राह्मणांचें ब्रह्म तें सोंवळें । शूद्राचें ब्रह्म तें ओंवळें ।

ऐसें वेगळें आगळें । तेथें असेचिना ॥ २५॥

ऊंच ब्रह्म तें रायासी । नीच ब्रह्म तें परिवारासी ।

ऐसा भेद तयापाशीं । मुळींच नाहीं ॥ २६॥

सकळांस मिळोन ब्रह्म एक । तेथें नाहीं अनेक ।

रंक अथवा ब्रह्मादिक । तेथेंचि जाती ॥ २७॥

स्वर्ग मृत्यु आणि पाताळ । तिहीं लोकींचे ज्ञाते सकळ ।

सकळांसि मिळोनि एकचि स्थळ । विश्रांतीचें ॥ २८॥

गुरुशिष्यां एकचि पद । तेथें नाहीं भेदाभेद ।

परी या देहाचा संबंध । तोडिला पाहिजे ॥ २९॥

देहबुद्धीच्या अंतीं । सकळांसि एकचि प्राप्ती ।

एकं ब्रह्म द्वितीयं नास्ति । हें श्रुतीचें वचन ॥ ३०॥

साधु दिसती वेगळाले । परी ते स्वस्वरूपीं मिळाले ।

अवघे मिळोनि एकचि झाले । देहातीत वस्तु ॥ ३१ ।

ब्रह्म नाहीं नवें जुनें । ब्रह्म नाहीं अधिक उणें ।

उणें भावील तें सुणें । देहबुद्धीचें ॥ ३२॥

देहबुद्धीचा संशयो । करी समाधानाचा क्षयो ।

चुके समाधानसमयो । देहबुद्धियोगें ॥ ३३॥

देहाचें जें थोरपण । तेंचि देहबुद्धीचें लक्षण ।

मिथ्या जाणोन विचक्षण । निंदिती देह ॥ ३४॥

देह

पावे जंवरी मरण । तंवरी धरी देहाभिमान ।

पुन्हा दाखवी पुनरागमन । देहबुद्धि मागुती ॥ ३५॥

देहाचेनि थोरपणें । समाधानासि आणिलें उणें ।

देह पडेल कोण्या गुणें । हेंही कळेना ॥ ३६॥

हित आहे देहातीत । म्हणोनि निरूपिती संत ।

देहबुद्धीनें अनहित । हो)ऊंचि लागे ॥ ३७॥

सामर्थ्यबळें देहबुद्धि । योगियांस तेही बाधी ।

देहबुद्धीची उपाधी । पैसावों लागे ॥ ३८॥

म्हणोनि देहबुद्धि झडे । तरीच परमार्थ घडे ।

देहबुद्धीनें बिघडे । ऐक्यता ब्रह्मींची ॥ ३९॥

विवेक वस्तूकडे ओढी । देहबुद्धि तेथूनि पाडी ।

अहंता लावूनि निवडी । वेगळेपणें ॥ ४०॥

विचक्षणें याकारणें । देहबुद्धि त्यजावी श्रवणें ।

सत्य ब्रह्मीं साचारपणें । मिळोन जावें ॥ ४१॥

सत्य ब्रह्म तें कवण । ऐसा श्रोता करी प्रश्न ।

प्रत्युत्तर दे आपण । वक्ता श्रोतयासी ॥ ४२॥

म्हणे ब्रह्म एकचि असे । परी तें बहुविध भासे ।

अनुभव देहीं अनारिसे । नाना मतीं ॥ ४३॥

जें जें जया अनुभवलें । तेंचि तयासी मानलें ।

तेथेंचि त्याचें विश्वासलें । अंतःकरण ॥ ४४॥

ब्रह्म नामरूपातीत । असोनि नामें बहुत ।

निर्मळ निश्चळ निवांत । निजानन्द ॥ ४५॥

अरूप अलक्ष अगोचर । अच्युत अनंत अपरंपार ।

अदृश्य अतर्क्य अपार । ऐशीं नामें ॥ ४६॥

नादरूप ज्योतिरूप । चैतन्यरूप सत्तारूप ।

स्वस्वरूप साक्षरूप । ऐशीं नामें ॥ ४७॥

शून्य आणि सनातन । सर्वेश्वर आणि सर्वज्ञ ।

सर्वात्मा जगज्जीवन । ऐशीं नामें ॥ ४८॥

सहज आणि सदोदित । शुद्ध बुद्ध सर्वातीत ।

शाश्वत आणि शब्दातीत । ऐशीं नामें ॥ ४९॥

विशाळ विस्तीर्ण विश्वंभर । विमळ वस्तु व्योमाकार ।

आत्मा परमात्मा परमेश्वर । ऐशीं नामें ॥ ५०॥

परमात्मा ज्ञानघन । एकरूप पुरातन ।

चिद्रूप चिन्मात्र जाण । नामें अनाम्याचीं ॥ ५१॥

ऐशीं नामें असंख्यात । परी तो परेश नामातीत ।

त्याचा करावया निश्चितार्थ । ठेविलीं नामें ॥ ५२॥

तो विश्रांतीचा विश्राम । आदिपुरुष आत्माराम ।

तें एकचि परब्रह्म । दुसरें नाहीं ॥ ५३॥

तेंचि कळावयाकारणें । चौदा ब्रह्मांचीं लक्षणें ।

सांगिजेती तेणें श्रवणें । निश्चयो बाणे ॥ ५४॥

खोटें निवडितां एकसरें । उरलें तें जाणिजे खरें ।

चौदा ब्रह्में शास्त्राधारें । बोलिजेती ॥ ५५॥

हरि ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

सप्तमदशके ब्रह्मनिरूपणं नाम द्वितीयः समासः ॥ २॥