Samas 1

समास 1 - दशक ८

समास पहिला : देवदर्शन

॥ श्रीराम ॥

श्रोतीं व्हावें सावध । विमळ ज्ञान बाळबोध ।

गुरुशिष्यांचा संवाद । अति सुगम परियेसा ॥ १ ॥

नाना शास्त्रें धांडोळितां । आयुष्य पुरेना सर्वथा ।

अंतरी संशयाची वेथा । वाढोंचि लागे ॥ २ ॥

नाना तिर्थें थोरथोरें । सृष्टिमध्यें अपारें ।

सुगमें दुर्गमें दुष्करें । पुण्यदायकें ॥ ३ ॥

ऐसीं तीर्थें सर्वहि करी । ऐसा कोण रे संसारी ।

फिरों जातां जन्मवरी । आयुष्य पुरेना ॥ ४ ॥

नाना तपें नाना दानें । नाना योग नाना साधनें ।

हें सर्वहि देवाकारणें । करिजेत आहे ॥ ५ ॥

पावावया देवाधिदेवा । बहुविध श्रम करावा ।

तेणें देव ठाईं पाडावा । हें सर्वमत ॥ ६ ॥

पावावया भगवंतातें । नाना पंथ नाना मतें ।

तया देवाचें स्वरूप तें । कैसे आहें ॥ ७ ॥

बहुत देव सृष्टीवरी । त्यांची गनना कोण करी ।

येक देव कोणेपरी । ठाईं पडेना ॥ ८ ॥

बहुविध उपासना । ज्याची जेथें पुरे कामना ।

तो तेथेंचि राहिला मना । सदृढ करूनि ॥ ९ ॥

बहु देव बहु भक्त । इच्ह्या जाले आसक्त ।

बहु ऋषी बहु मत । वेगळालें ॥ १० ॥

बहु निवडितां निवडेना । येक निश्चय घडेना ।

शास्त्रें भांडती पडेना । निश्चय ठाईं ॥ ११ ॥

बहुत शास्त्रीं बहुत भेद । मतांमतांस विरोध ।

ऐसा करितां वेवाद । बहुत गेले ॥ १२ ॥

सहस्त्रामधें कोणी येक । पाहे देवाचा विवेक ।

परी त्या देवाचें कौतुक । ठाईं न पडे ॥ १३ ॥

ठाईं न पडे कैसें म्हणतां । तेथें लागली अहंता ।

देव राहिला परता । अहंतागुणें ॥ १४ ॥

आतां असो हें बोलणें । नाना योग ज्याकारणें ।

तो देव कोण्या गुणें । ठाईं पडे ॥ १५ ॥

देव कोणासी म्हणावें । कैसें तयासी जाणावें ।

तेंचि बोलणें स्वभावें । बोलिजेल ॥ १६ ॥

जेणें केले चराचर । केले सृष्ट्यादि व्यापार ।

सर्वकर्ता निरंतर । नाम ज्याचें ॥ १७ ॥

तेणें केल्या मेघमाळा । चंद्रबिंबीं अमृतकळा ।

तेज दिधलें रविमंडळा । जया देवें ॥ १८ ॥

ज्याची मर्यादा सागरा । जेणें स्थापिलें फणिवरा ।

जयाचेनि गुणें तारा । अंतरिक्ष ॥ १९ ॥

च्यारी खाणी च्यारी वाणी । चौयासि लक्ष जीवयोनी ।

जेणें निर्मिले लोक तिनी । तया नाव देव ॥ २० ॥

ब्रह्मा विष्णु आणी हर । हे जयाचे अवतार ।

तोचि देव हा निर्धार । निश्चयेंसीं ॥ २१ ॥

देव्हाराचा उठोनि देव । करूं नेणे सर्व जीव ।

तयाचेनि ब्रह्मकटाव । निर्मिला न वचे ॥ २२ ॥

ठाईं ठाईं देव असती । तेहिं केली नाहीं क्षिती ।

चंद्र सूर्य तारा जीमूती । तयांचेनि नव्हे ॥ २३ ॥

सर्वकर्ता तोचि देव । पाहों जातां निरावेव ।

ज्याची कळा लीळा लाघव । नेणती ब्रह्मादिक ॥ २४ ॥

येथें आशंका उठिली । ते पुढिलीये समासीं फीटली ।

आतां वृत्ती सावध केली । पाहिजे श्रोतीं ॥ २५ ॥

पैस अवकाश आकाश । कांहींच नाहीं जें भकास ।

तये निर्मळीं वायोस । जन्म जाला ॥ २६ ॥

वायोपासून जाला वन्ही । वन्हीपासुनी जालें पाणी ।

ऐसी जयाची करणी । अघटित घडली ॥ २७ ॥

उदकापासून सृष्टि जाली । स्तंभेविण उभारली ।

ऐसी विचित्र कळा केली । त्या नाव देव ॥ २८ ॥

देवें निर्मिली हे क्षिती । तीचे पोटीं पाषाण होती ।

तयासचि देव म्हणती । विवेकहीन ॥ २९ ॥

जो सृष्टिनिर्माणकर्ता । तो ये सृष्टीपुर्वीं होता ।

मग हे तयाची सत्ता । निर्माण जाली ॥ ३० ॥

कुल्लाळ पात्रापुर्वीं आहे । पात्रें कांहीं कुल्लाळ नव्हे ।

तैसा देव पूर्वींच आहे । पाषाण नव्हे सर्वथा ॥ ३१ ॥

मृत्तिकेचें शैन्य केलें । कर्ते वेगळे राहिले ।

कार्यकारण येक केलें । तरी होणार नाहीं ॥ ३२ ॥

तथापि होईल पंचभूतिक । निर्गुण नव्हे कांहीं येक ।

कार्याकारणाचा विवेक । भूतांपरता नाहीं ॥ ३३ ॥

अवघी सृष्टि जो कर्ता । तो ते सृष्टीहूनि पर्ता ।

तेथें संशयाची वार्ता । काढूंचि नये ॥ ३४ ॥

खांसूत्रींची बाहुली । जेणें पुरुषें नाचविली ।

तोचि बाहुली हे बोली । घडे केवी ॥ ३५ ॥

छायामंडपीची सेना । सृष्टिसारिखीच रचना ।

सूत्रें चाळी परी तो नाना । वेक्ति नव्हे ॥ ३६ ॥

तैसा सृष्टिकर्ता देव । परी तो नव्हे सृष्टिभाव ।

जेणें केले नाना जीव । तो जीव कैसेनी ॥ ३७ ॥

जें जें जया करणें पडे । तें तें तो हें कैसें घडे ।

म्हणोनि वायांचि बापुडे । संदेहीं पडती ॥ ३८ ॥

सृष्टि ऐसेंचि स्वभावें । गोपुर निर्मिलें बरवें ।

परी तो गोपुर कर्ता नव्हे । निश्चयेसीं ॥ ३९ ॥

तैसें जग निर्मिलें जेणें । तो वेगळा पूर्णपणें ।

येक म्हणती मूर्खपणें । जग तोचि जगदीश ॥ ४० ॥

एवं जगदीश तो वेगळा । जग निर्माण त्याची कळा ।

तो सर्वांमधें परी निराळा । असोन सर्वीं ॥ ४१ ॥

म्हणोनि भूतांचा कर्दमु । यासी अलिप्त आत्मारामु ।

अविद्यागुणें मायाभ्रमु । सत्यचि वाटे ॥४२ ॥

मायोपाधी जगडंबर । आहे सर्वहि साचार ।

ऐसा हा विपरीत विचार । कोठेंचि नाहीं ॥ ४३ ॥

म्हणोनि जग मिथ्या साच आत्मा । सर्वांपर जो परमात्मा ।

अंतर्बाह्य अंतरात्मा । व्यापूनि असे ॥ ४४ ॥

तयास म्हणावें देव । येर हें अवघेंचि वाव ।

ऐसा आहे अंतर्भाव । वेदांतीचा ॥ ४५ ॥

पदार्थवस्तु नासिवंत । हें तों अनुभवास येत ।

याकारणें भगवंत । पदार्थावेगळा ॥ ४६ ॥

देव विमळ आणी अचळ । शास्त्रें बोलती सकळ ।

तया निश्चळास चंचळ । म्हणों नये सर्वथा ॥ ४७ ॥

देव आला देव गेला । देव उपजला देव मेला ।

ऐसें बोलतां दुरिताला । काय उणें ॥ ४८ ॥

जन्म मरणाची वार्ता । देवास लागेना सर्वथा ।

देव अमर ज्याची सत्ता । त्यासी मृत्यु कैसेनी ॥ ४९ ॥

उपजणें आणी मरणें । येणें जाणें दुःख भोगणें ।

हें त्या देवाचें करणें । तो कारण वेगळा ॥ ५० ॥

अंतःकरण पंचप्राण । बहुतत्वीं पिंडज्ञान ।

यां सर्वांस आहे चळण । म्हणोनि देव नव्हेती ॥ ५१ ॥

येवं कल्पनेरहित । तया नाव भगवंत ।

देवपणाची मात । तेथें नाहीं ॥ ५२ ॥

तव शिष्यें आक्षेपिलें । तरी कैसें ब्रह्मांड केलें ।

कर्तेपण कारण पडिलें । कार्यामधें ॥ ५३ ॥

द्रष्टेपणें द्रष्टा दृश्यीं । जैसा पडे अनायांसीं ।

कर्तेपणे निर्गुणासी । गुण तैसे ॥ ५४ ॥

ब्रह्मांडकर्ता कवण । कैसी त्याची वोळखण ।

देव सगुण किं निर्गुण । मह निरोपावा ॥ ५५ ॥

येक म्हणती त्या ब्रह्मातें । इच्ह्यामात्रें सृष्टिकर्ते ।

सृष्टिकर्ते त्यापर्तें । कोण आहे ॥ ५६ ॥

आतां असो हे बहु बोली । सकळ माया कोठून जाली ।

ते हे आतां निरोपिली । पाहिजे स्वामी ॥ ५७ ॥

ऐसें ऐकोनि वचन । वक्ता म्हणे सावधान ।

पुढिले समासीं निरूपण । सांगिजेल ॥ ५८ ॥

ब्रह्मीं माया कैसी जाली । पुढें असे निरोपिली ।

श्रोतीं वृत्ति सावध केली । पाहिजे आतां ॥५९ ॥

पुढें हेंचि निरूपण । विशद केलें श्रवण ।

जेणें होय समाधान । साधकांचें ॥ ६० ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

देवदर्शननाम समास पहिला ॥ १ ॥