Samas 2

समास 2 - दशक ९

समास दुसरा : ब्रह्मनिरूपण॥ श्रीराम ॥

जें जें कांहीं साकार दिसे । तें तें कल्पांतीं नासे ।

स्वरूप तें असतचि असे । सर्वकाळ ॥ १ ॥

जें सकळांमधें सार । मिथ्या नव्हे तें साचार ।

जें कां नित्य निरंतर । संचले असे ॥ २ ॥

तें भगवंताचें निजरूप । त्यासि बोलिजे स्वरूप ।

याहि वेगळे अमूप । नामें तयाचीं ॥ ३ ॥

त्यास नामाचा संकेत । कळावया हा दृष्टांत ।

परी तें स्वरूप नामातीत । असतचि असे ॥ ४ ॥

दृश्यसबाह्य संचलें । परी तें विश्वास चोरले ।

जवळिच नाहीसें जालें । असतचि कैसें ॥ ५ ॥

ऐसा ऐकोनियां देव । उठे दृष्टीचा भाव ।

पाहों जातां दिसे सर्व । दृश्यचि आवघें ॥ ६ ॥

दृष्टीचा विषयो दृश्य । तोचि जालिया सादृश्य ।

तेणें दृष्टी पावे संतोष । परी तें देखणें नव्हे ॥ ७ ॥

दृष्टीस दिसे तें नासे । येतद्विषईं श्रुति असे ।

म्हणौन जें दृष्टीस दिसे । तें स्वरूप नव्हे ॥ ८ ॥

स्वरूप तें निराभास । आणी दृश्य भासलें साभास ।

भासास बोलिलें नास । वेदांतशास्त्रीं ॥ ९ ॥

आणी पाहातां दृश्यचि भासे । वस्तु दृश्यावेगळी असे ।

स्वानुभवें पाहातां दिसे । तें दृश्यासबाह्य ॥ १० ॥

जें निराभास निर्गुण । त्याची काये सांगावी खूण ।

परी तें स्वरूप जाण । सन्निधचि असें ॥ ११ ॥

जैसा आकाशीं भासला भास । आणी सकळांमध्यें आकाश ।

तैसा जाणिजे जगदीश । सबाह्य अभ्यांतरीं ॥ १२ ॥

उदकामधें परी भिजेना । पृथ्वीमधें परी झिजेना ।

वन्हीमधें परी सिजेना । स्वरूप देवाचें ॥ १३ ॥

तें रेंद्यामधें परी बुडेना । तें वायोमधें परी उडेना ।

सुवर्णीं असे परी घडेना । सुवर्णासारिखें ॥ १४ ॥

ऐसें जें संचलें सर्वदा । परी ते आकळेना कदा ।

अभेदामाजीं वाढवी भेदा । ते हे अहंता ॥ १५ ॥

तिच्या स्वरूपाची खूण । सांगों कांहीं वोळखण ।

अहंतेचें निरूपण । सावध ऐका ॥ १६ ॥

जे स्वरूपाकडे पावे । अनुभवासवें झेंपावे ।

अनुभवाचे शब्द आघवे । बोलोन दावी ॥ १७ ॥

म्हणे आतां मीच स्वरूप । तेंचि अहंतेचें रूप ।

निराकारीं आपे ंआप । वेगळी पडे ॥ १८ ॥

स्वयें मीच आहे ब्रह्म । ऐसा अहंतेचा भ्रम ।

ऐसियें सूक्ष्मीं सूक्ष्म । पाहातां दिसे ॥ १९ ॥

कल्पना आकळी हेत । वस्तु कल्पनातीत ।

म्हणौन नाकळे अंत । अनंताचा ॥ २० ॥

अन्वये आणि वीतरेक । हा शब्द कोणीयेक ।

निशब्दाच अंतरविवेक । शोधिला पाहिजे ॥ २१ ॥

आधीं घेईजे वाच्यंश । मग वोळखिजे लक्ष्यांश ।

लक्ष्यांशीं पाहातां वाच्यांश । असेल कैंचा ॥ २२ ॥

सर्वब्रह्म आणी विमळब्रह्म । हा वाच्यांशाचा अनुक्रम ।

शोधितां लक्ष्यांशाचें वर्म । वाच्यांश नसे ॥ २३ ॥

सर्व विमळ दोनी पक्ष । वाच्यांशीं आटती प्रत्यक्ष ।

लक्ष्यांशी लावीता लक्ष । पक्षपात घडे ॥ २४ ॥

हें लक्ष्यांशें अनुभवणें । येथें नाहीं वाच्यांश बोलणे ।

मुख्य अनुभवाचे खुणे । वाचारंभ कैंचा ॥ २५ ॥

परा पश्यंती मधेमां वैखरी । जेथें वोसरती च्यारी ।

तेथें शब्द कळाकुंसरी । कोण काज ॥ २६ ॥

शब्द बोलतां सवेंच नासे । तेथें शाश्वतता कोठें असे ।

प्रत्यक्षास प्रमाण नसे । बरें पाहा । २७ ॥

शब्द प्रत्यक्ष नासिवंत । म्हणोन घडे पक्षपात ।

सर्व विमळ ऐसा हेत । अनुभवीं नाहीं ॥ २८ ॥

ऐक अनुभवाचें लक्षण । अनुभव म्हणिजे अनन्य जाण ।

ऐक अनन्याचें लक्षण । ऐसें असे॥ २९ ॥

अनन्य म्हणिजे अन्य नसे । आत्मनिवेदन जैसें ।

संगभंगें असतचि असे । आत्मा आत्मपणें ॥ ३० ॥

आत्म्यास नाहीं आत्मपण । हेंचि निःसंगाचें लक्षण ।

हें वाच्यांशें बोलिले जाण । कळावया कारणें ॥ ३१ ॥

येरवीं लक्ष्यांश तो वाच्यांशें । सांगिजेल हें घडे कैसें ।

वाक्य विवरणें अपैसें । कळों लागे ॥ ३२ ॥

करावें तत्वविवरण । शोधावें ब्रह्म निर्गुण ।

पाहावें आपणास आपण । म्हणिजे कळे ॥ ३३ ॥

हें न बोलतांच विवरिजे । विवरोन विरोन राहिजे ।

मग अबोलणेंचि साजे । माहापुरुषीं ॥ ३४ ॥

शब्दचि निशब्द होती । श्रुति नेति नेति नेति म्हणती ।

हें तों आलें आत्मप्रचिती । प्रत्यक्ष आतां ॥ ३५ ॥

प्रचित आलियां अनुमान । हा तों प्रत्यक्ष दुराभिमान ।

तरी आतां मी अज्ञान । मज कांहींच न कळे ॥ ३६ ॥

मी लटिका माझें बोलणें लटिकें । मी लटिका माझें चालणें लटिकें ।

मी माझें अवघेंचि लटिकें । काल्पनिक ॥ ३७ ॥

मज मुळींच नाहीं ठाव । माझे बोलणें अवघेंचि वाव ।

हा प्रकृतीचा स्वभाव । प्रकृती लटिकी ॥ ३८ ॥

प्रकृती आणी पुरुष । यां दोहींस जेथें निरास ।

तें मीपण विशेष । हें केवि घडे ॥ ३९ ॥

जेथें सर्व हि अशेष जालें । तेथें विशेष कैंचे आलें ।

मी मौनी म्हणतां भंगलें । मौन्य जैसें ॥ ४० ॥

आतां मौन्य न भंगावें । करून कांहींच न करावें ।

असोन निशेष नसावें । विवेकबळें ॥ ४१ ॥

इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे

ब्रह्मनिरूपणनाम समास दुसरा ॥